Samvinnan - 01.04.1972, Blaðsíða 38

Öllu skyldi umturnað,
ekkert vera á sínum staS.
íslandssögu brotiS blað,
baslið eflt og fjármagnað.
Laxá streymir flúðafríð
fram um hraunið ár og síð,
elfan helga hlær við hlíð,
hún er Drottins listasmíð.
Hólmar skarta skrýddir hvönn,
skríða grænir undan fönn.
Hvergi fegurð svona sönn
sést úr mannheims villtri önn.
Þarna ungir urriðar
undu sér við gálufar.
Þar sem Sjallinn* þeirra var
þykkar risu stíflurnar.
Þingeyingar þora allt,
þeim er frelsið jarðarsalt,
fylgja dómi klárt og kalt,
kveiktu f sprengju, stíflan valt.
Ottersted og árar hans
yfir troða bændafans.
Gráðugir í gúlaskans
gleypa lamb hins snauða manns.
*) Sjallinn er gælunafn um Sjálfstæðishúsið
á Akureyri.
Auðvaldssálir alræmdar,
akureyrskar hámerar,
Mammonssora mengaðar,
meira þrá en fengið var.
Er það kyn þótt úrvalsþjóð
umhverfist og heimti blóð,
þegar undir auðvaldsflóð
á að leggja héruð góð?
Þegar sterkan þrýtur rök,
þykja sjálfsögð fantatök.
Svo skal þeim sem verst í vök
verða gefið allt að sök.
Hátt skal stefnt og stækkað lið,
stærri sprengjur, engin grið,
engan samning, engan frið!
Eitt skal þingeyskt sjónarmið.
Meðan fram í lausaleik
Laxá streymir frjáls og keik,
una má við eldhúsreyk,
ísköld hús og fífukveik.
Þeir sem lifa laxi á
lúta engum vestan frá.
Sitthvað fleira mölva má
meðan sprengja finnst í gjá.
hefur verið bent á nokkrar leiðir1), sem
sjálfsagt er að kanna til hlítar. Þær
helztu eru: gufuvirkjanir í Mývatnssveit
og víðar, virkjun Skjálfandafljóts við ís-
hólsvatn og beizlun Jökulsár á Fjöllum, er
fram líða stundir. Ennfremur væri ger-
legt að hagnýta miðlungsfljót ýmis í
Norðurþingeyjarsýslu til framleiðslu á
rafmagni. Væri full þörf á þvi til þess að
skapa þar grundvöll fyrir fjölþætt at-
vinnulíf. Að endingu má virkja Laxá í
smærri stíl en stórvirkjunarmenn hefur
dreymt um. Hagstæðast er, að þessháttar
virkjun yrði eins stór og verða má ánþess
að valda stórfelldum náttúruspjöllum.
Virkjun sú, sem kennd er við 24 metra
stíflugarð og nefnd var sem málamiðlun
í Laxárdeilunni, fullnægir þessum kröf-
um að kalla. Virkjun þessi væri fólgin i
eftirtöldum aðgerðum til þess að komast
í gagnið:
Stíflugarður 24 metrar á hæð yrði reist-
ur fyrir mynni Laxárdals. Gerð stíflunn-
ar ylli lónmyndun í ytri hluta dalsins.
1) Höfundur álftur, aö snúra aS sunnan sé Norðlend-
ingum ósamboðin, og þessvegna er ekki minnzt á þann
möguleika.
Afturámóti yrði þetta lón óverulegt mið-
að við þau ósköp, sem gert er ráð fyrir í
Gljúfurversvirkjun. Má sjá það af því, að
vatnið yrði einna dýpst um 3 m og ein-
ungis örfáir km að lengd (sennilega inn-
an við þrjá). Aðalnáttúruspjöll virkjunar
af þessu tagi fælust í, að beitilönd færu
lítillega undir vatn austan ár. Vestan
hennar myndi flói einn, sem kenndur er
við Birningsstaði, enda hluti þess býlis,
sökkva. Flóinn er einhver sæmilegasti
partur jarðarinnar, en þótt hann hyrfi,
mætti eftir sem áður gera miklar jarðar-
bætur á Birningsstöðum. Að sjálfsögðu
yrði hann vel borgaður.
Höfuðkostur miðlungsvirkjunar er eins-
og áður gat, að hún veldur ekki náttúru-
spjöllum svo að neinu nemi. Að þessu
leyti yrði hún í anda samtímans um að
ganga ekki of nærri náttúrunni og varð-
veita hina lífrænu heild, sem í henni býr
og allt lif byggist á, líka mannlíf. Aukþess
stofnaði hún ekki afkomu sveitafólks í
tvísýnu. Eins er trúlegt, að ákjósanlegir
fiskræktarmöguleikar mynduðust í lóni
hennar, því að það yrði svipaðrar dýptar
og Mývatn; og ekki verður séð, að sú
jöfnun á rennsli, sem fylgdi í kjölfar
þessarar virkjunar, spilli laxarækt í Aðal-
dal nema síður væri.
Meginókostur miðlungsvirkjunar er, að
hún fullnægir ekki orkuþörfinni eins
lengi og stórvirkjun. Nýrra miða verður
því að leita i raforkumálum fyrr en ella.
Einnig hlýtur miðlungsvirkj un að vera
tiltölulega dýrari en stórvirkjun, sé mið-
að við rafmagn eitt saman, en alhliða
eyðilegging kippir stoðum undan þeirri
síðartöldu.
IV.
Laxárvirkjunarstjórn lék af sér, er hún
hélt Gljúfurversvirkjun til streitu. Land-
eigendur og fjölmargir aðilar aðrir mót-
mæltu að vonum stórvirkjun, og ekkert
varð úr henni af þeim sökum. Þingeyingar
áttu nú leik. Þeim hafði óvænt hlotnazt
mikið vald, en þeir beittu því til þess að
viðhalda óbreyttu ástandi. Allir, sem það
gera, hljóta að bíða lægri hlut, þegar til
lengdar lætur og þörfin knýr á um breyt-
ingar. Skynsamlegra hefði verið fyrir þá
að sameinast um miðlungsvirkjun af
þeirri stærð, sem hér hefur verið lýst, ef
ákveðnum skilyrðum1) yrði fullnægt. Þau
eru, að gengið yrði svo frá stiflunni og
undirstöðum hennar, að aldrei væri hægt
að bæta ofaná hana; að Suðurþingeyingar
og Húsvíkingar fengju eignaraðild að
virkjuninni og menn í stjórn hennar; að
landeigendur ættu einn mann í virkjun-
arstjórn; að Laxárvirkjun kostaði fisk-
veg uppfyrir stíflu; að virkjunin stæði
straum af upphækkuðum vegi um Laxár-
dal og uppi Mývatnssveit; að virkjunin
sleppti ákveðnum seyðafjölda árlega ofan
og neðan stíflu.
Barátta landeigenda gegn Gljúfurvers-
virkjun og Suðurárveitu var hin þarfasta,
sökum þess að mikil verðmæti voru í húfi.
Hinsvegar fæ ég naumast séð, vegna
hvers félag þetta hefir andskotazt á móti
miðlungsvirkjun svipaðri þeirri, sem hér
var lýst. Eftilvill er þar um að ræða
ímyndaða eiginhagsmuni eða stolt ein-
stakra forkólfa, nema hvorttveggja sé, og
sjálfsagt geta virkjunarmenn lika verið
drjúgir. Væri ekki þjóðráð að fram færi
endurnýjun á forustuliði beggja deiluað-
ila, þó ekki væri til annars en að skapa
umræðugrundvöll? Loks þarf Félag land-
eigenda ekki að skorta raunhæf úrlausn-
arefni, þó að horfið yrði að skynsamlegri
virkjun Laxár. Má i því sambandi benda
á baráttu gegn nælonnetaveiði í Mývatni.
Einnig kæmi til greina hreinsun vatnsins
af slíkum netadruslum, sem hvorki mölur
né ryð fá grandað, svo að fugl og fiskur
drepist ekki unnvörpum að óþörfu. Auk-
þess ber nauðsyn til að hafa gát á olíu-
geymum, einkum ef þeir eru farnir að
ryðga; að öðrum kosti kann að hljótast
mengun af. Og ekki sakaði, þótt starfs-
mönnum Kísiliðjunnar væru kenndar
nokkrar undirstöðureglur í umgengni við
fósturjörðina.
Loks er þörf á að haga þéttbýlismynd-
un einsog t. d. í Mývatnssveit þannig, að
hún valdi ekki náttúruspjöllum. Til
greina kemur og að friða viðkvæm svæði
fyrir þéttbýli.
Segja má, að skynsamlegri hagnýtingu
Laxár til raforkuframleiðslu ljúki ekki
fyrr en virkjun, sem miðast við 24 metra
stíflu, taki til starfa. Sé gengið að þeim
skilyrðum, er sett voru fram hér á undan
sem grundvöllur slíkrar virkjunar, er hún
bezta trygging landeigenda fyrir því, að
misvitrir stjórnmálamenn og sérfræðing-
ar stórspilli ekki vatnasvæði Laxár og
Mývatns í náinni framtíð. 4
1) Eflaust hefur margt af því sem hér er bent á áður
komið til tals, þótt höfundi þessa greinarkorns sé ekki
fullkunnugt um það allt, enda oft um atriði almenns
eðlis að ræða.
38