Samvinnan - 01.04.1972, Blaðsíða 25

Snorri Sigurðsson:
í landgræðslu
í fyrrihluta þessa greina-
flokks eru raktar orsakir til
hinnar geigvænlegu gróður- og
jarðvegseyðingar hér álandi.Úr
því að hinar upphaflegu orsakir
landspjalla eru í aðalatriðum
kunnar, hlýtur það að vera
starf okkar, sem land þetta
byggjum, að ráða bót á eyðing-
unni, stöðva hana og jafn-
framt finna nýjar leiðir til að
vinna aftur og bæta eydd og
gróðurvana lönd. Eigi okkur að
takast þetta, verðum við að
meta allar aðstæður, eins og
þær eru nú og byggja á því, sem
við vitum um gróðursögu
landsins og gróðurskilyrði.
Ljóst er, að frá ísaldarlokum
fram að landnámi gat gróður
óhindrað breiðzt út, þar sem
einhver lífsskilyrði voru, og
sennilegt er að þá hafi stærð
gróins lands verið a. m. k. tvö-
falt meiri en nú er. Þá munu
skógar og kjörr hafa hulið
mestan hluta landsins, að und-
anteknum mýrum og háfjöll-
um.
Jarðvegsmyndun hér á landi
er sérstæð. Á stórum hluta
landsins er fokjarðvegur, sem
hefur þann ókost að hverfa á
sama hátt og hann kom, þ. e. a.
s. útí veður og vind, hlífi hon-
um ekki gróður.
Síðan land byggðist, verður
versnandi veðurfari eða elds-
umbrotum ekki nema að litlu
leyti kennt um hnignandi gróð-
urfar og uppblástur jarðvegs,
heldur búsetu manna í landinu.
Friðun skógarleifa
í þessu, sem hér hefur verið
nefnt, er að finna orsakasam-
hengið milli hnignunar birki-
skóganna, annars jarðargróð-
urs og eyðingar jarðvegs. Vegna
þessa er það svo ljóst sem
verða má, að eitt af því fyrsta,
sem gera þurfti til þess að
sporna á móti frekari gróður-
og jarðvegseyðingu, var að
friða það kjarr- og skóglendi,
sem enn var í landinu. Að þessu
hefur reyndar verið unnið. Allt
frá 1907, eða frá setningu skóg-
ræktarlaganna sem kveða á um
friðun og meðferð skógargróð-
urs, hefur friðun skóglenda
verið eitt af hlutverkum Skóg-
ræktarinnar. Skömmu eftir að
lög þessi tóku gildi, var hafizt
handa um að friða álitlegustu
skógarleifarnar, svo sem Hall-
ormsstaðarskóg og Vaglaskóg.
Síðan hafa önnur skóg- og
kjarrlendi fylgt á eftir.
Friðun skógarleifa hefur yf-
irleitt borið góðan árangur.
Víða eru nú að vaxa upp birki-
skógar, sjálfsánir eða af rótar-
skotum, og án þeirrar friðunar
og umhirðu, sem sum skóglendi
hafa fengið, væru þau nú svip-
ur hjá sjón eða með öllu horfin.
Fullyrða má, að með þessum
friðunaraðgerðum hefjist nátt-
úruvernd hér á landi.
Enda þótt tekizt hafi að
bjarga fáeinum álitlegum skóg-
lendum, er það nú einu sinni
svo, að enn er ófriðaður mest-
ur hluti þess skógargróðurs,
sem í landinu er. Og það, sem
alvarlegast er, að enn er það
látið líðast að búfé gangi svo
nærri skógargróðri, að til ör-
traðar horfi. Dæmi um þetta
má víða finna svo sem í Grafn-
ingi og Laugardal, en þar má
sjá gróðri hraka ár frá ári.
Þessi þróun gefur vissulega til-
efni til gagnrýni á þá aðila,
sem lögum samkvæmt eiga að
gæta þess, að ekki sé gengið
svo nálægt gróðri að landkost-
um sé spillt. í þessum efnum
virðist margt síga á ógæfuhlið,
en þyngst vegur ábyrgðarleysi
landeigenda og fjárskortur til
friðunaraðgerða, og eru þetta
meginorsakirnar fyrir því, að
ekki hefur tekizt að friða fleiri
skógarleifar en raun ber vitni.
Skóggræðslan
Við friðun skóglenda hefur
skýrt komið i ljós, að það eru
ekki bara trén, sem njóta góðs
af friðuninni og taka út vöxt
og þroska, heldur verða einnig
margskonar breytingar til bóta
á öllum undirgróðri skógarins,
af því að jarðvegurinn endur-
heimtir frjósemi sína. Þetta á
sér einnig stað á skóglausu
landi, þar sem gróður er hóf-
lega nýttur. Ingvi Þorsteinsson
getur þess í grein hér að fram-
an, að gróskan sé nær 3 sinnum
meiri í skóglendi en utan þess,
og kemur það vel heirn við aðr-
ar athuganir. Þetta sýnir jafn-
framt, að jarðvegurinn er við-
kvæmur fyrir fleiru en vindum
og vatni. Náttúran hefur verið
að byggja hann upp í 10 þús-
und ár, allt frá ísöld, en menn-
irnir geta eytt honum á nokkr-
um öldum eða áratugum. Og
það er ekki á þeirra færi að
búa til frjóan jarðveg á fáum
árum, jafnvel þótt stuðzt sé við
tilbúinn áburð.
Rétt er að geta þess, að mest-
ur hluti þess lands, sem Skóg-
ræktin hefur látið girða, er ekki
vaxinn skógargróðri. Á því er
að finna bersvæði, misjafnlega
vel gróin og jafnvel örfoka. í
sumum tilvikum hefur verið
byggt á sjálfgræðslu á slíku
landi, en þar sem hún tekur
jafnan langan tíma, hefur
ýmsum ráðum verið beitt til að
flýta fyrir endurgræðslunni.
Grasfræi og lúpínu hefur verið
sáð í mela, moldir og rofabörð,
og þar sem ekki stafar hætta
af holklaka hefur ýmsum
harðgerum og nægjusömum
trjágróðri verið plantað, svo
sem birki, fjallafuru og lerki.
Fáar hliðstæður
Læt ég nú útrætt um þennan
þátt skóggræðslunnar, en sný
mér að öðrum þætti ekki ó-
merkari, en það er innflutn-
ingur og ræktun erlendra trjá-
tegunda og annars þess gróð-
urs, sem líklegur er til að koma
að gagni við endurgræðslu
landsins.
Flestir eru nú á einu máli
um, að einangrun landsins hafi
fyrst og fremst komið í veg fyr-
ir að plöntur bærust hingað af
sjálfsdáðum svo nokkru næmi.
Því megum við hafa það fyrir
satt, að hávaðinn af hinni ís-
lenzku flóru er vaxinn upp af
þeim tegundum plantna, sem
lifðu af fimbulvetur ísald-
anna. Tegundafæð íslenzka
gróðurríkisins á sér af þessum
sökum fáar hliðstæður.
Sé flóra landsins borin sam-
an við gróðurfar í löndum þeim,
sem búa við lík vaxtarskilyrði
og hér eru, kemur i ljós, að teg-
undir æðri plantna þar eru allt
að því tvisvar til þrisvar sinn-
um fleiri en hér á landi. Af
þessu má draga þá ályktun, að
gróðurfar landsins í dag gefi
ekki rétta mynd af vaxtarskil-
yrðum þess.
Erlendar trjátegundir
Með hliðsjón af þessu hefur
Skógræktin frá upphafi staðið
fyrir innflutningi og ræktun
erlendra trjátegunda og ann-
ars gróðurs, sem líklegur er til
að ná eðlilegum þroska í ís-
lenzkri jörð. Um aldamótin og
næstu ár þar á eftir voru fyrstu
tilraunirnar gerðar, og hafa
þær staðið síðan með nokkrum
hléum. Innflutningur fræs og
plantna er bæði vandasamt
verk og seinunnið. Leita þarf
fanga um fræöflun erlendis, í
strjálbýlum landshlutum, svo
sem nyrztu héruðum Skandi-
navíu, Rússlands og á suður-
strönd Alaska, ásamt ýmsum
Birkigróður í Mörkinni á Hallormsstað. Þegar Mörkin var friðuð 1905,
voru þar aðeins birkirunnar á stangli og einstaka gömul birkitré. Nú er
þar vöxtulegur birkigróður. Ljósm.: H.B. 1971.
25