Andvari - 01.01.1982, Side 96

94
LOFTUR GUTTORMSSON
ANDVARI
St. Pétursborgar - hafi fagnað einróma falli einveldisstjórnarinnar í Versöl-
um. Mætti helst líkja eindreginni samúð þeirra við þá sem evrópskir mennta-
menn sýndu spænska lýðveldinu á fjórða áratug þessarar aldar. Þessu til
staðfestingar má nefna nokkra á nafn: í Þýskalandi heimspekingana Herder,
Fichte, Schelling, Hegel og Kant; skáldin Hölderlin, Schiller, hinn aldna
Klopstock og jafnvel Goethe sem lét eina af persónum sínum í kviðunni
Hermann og Dorothea segja að hún ,,hafi fundið hjartað lyftast og hreinna
blóð fylla brjóst sitt þegar bjarmaði fyrir hinni nýju sól og heyra mátti
talað um réttindi sem öllum mönnum væru sameiginleg, um hið örvandi
frelsi og hið lofsamlega jafnrétti“1(l, að ógleymdum Beethoven sem tileinkaði
síðar Napoleon Hetjusinfóníuna; á Englandi skáldin Wordsworth, Blake,
Coleridge, Burns og efnafræðinginn Joseph Priestley; í Svisslandi uppeldis-
frömuðinn Pestalozzi og sálfræðinginn Lavater; og þannig mætti lengi telja.
Margir þessara andans manna áttu eftir að skipta um skoðun, en á þessu
stigi hefðu þeir flestir tekið undir orð hins frjálslynda whigga Charles Fox
er hann mælti í breska parlamentinu eftir atburði sumarsins 1789: „Aldrei
hefur verið stigið jafnstórt skref til frelsunar mannkynsins.“ Mannréttinda-
yfirlýsingin var þýdd á fjölmörg tungumál og töku Bastillunnar var minnst
árið 1790 í mörgum borgum, í Hamborg, Birmingham og víðar. Jafnvel í
fjarlægri Suður-Ameríku kveikti frelsissólin í París vonir í brjóstum manna.
Borgin á bökkum Signu varð samkomustaður frelsisunnenda sem lögðu
þangað leið sína í pílagrímsför. Þeirra á meðal var Thomas Paine, einstaka
ítalir, Spánverjar og Rússar, en langflestir komu frá grannlöndunum, Belgíu,
Niðurlöndum og þýsku ríkjunum. Þessir pílagrímar drukku í sig hinar nýju
og byltingarsinnuðu hugmyndir, útskýrðu þær fyrir bréfvinum sínum heima
fyrir eða sneru aftur heim þar sem þeir beittu sér fyrir stofnun klúbba og
blaða að franskri fyrirmynd. Þannig orkaði byltingin frá upphafi sem hvati
á lýðræðis- og frelsishræringar í Evrópu.
Eins og gefur að skilja fór mjög eftir löndum hversu djúpt áhrifin ristu.
Sum Evrópulönd voru svo fjarlæg Frakklandi eða svo ólík að sögulegri
þróun og félagslegri gerð að þau voru allt að því ónæm fyrir byltingarveirum.
Þetta gildir um Balkanlönd og Rússland, en einnig um lönd Habsborgara,
eystri héruð Þýskalands og Norðurlönd. Onnur sem lágu nær, t. d. Bæjara-
land og Spánn, höfðu sér til varnar guðsótta bændastéttar og ofurvald klerka
í andlegum efnum. Þar var ekki heldur fjölmenn stétt upplýstra borgara til
að boða hinar nýju hugmyndir. I þessum löndum öllum fundust að sönnu
eldhugar sem gripu þær á lofti og uppskáru fyrir vikið heitið „jakóbínar“;
þeirra á meðal voru Raditchevs í Rússlandi og skáldið Bacsanyi í Ungverja-
landi - frumherjar í frelsisbaráttu þjóða sinna - en boðskapur þeirra vakti
engan enduróm meðal fjölmennustu stéttarinnar, hins óupplýsta bændalýðs,
enda voru þessir menn algjörlega einangraðir frá honum. Það reyndist barna-