Andvari - 01.01.1982, Síða 102

100
LOFTUR GUTTORMSSON
ANDVARI
skyggn til þess að átta sig á tvískinnungi hirðarinnar sem reri óspart undir
stríðsáform Gírondína og Faujanta og gera sér grein fyrir afleiðingum þeirra:
„Mesta firra sem getur fæðst í huga stjórnmálamanns er að halda að ein
þjóð þurfi ekki annað en fara með her á hendur annarri þjóð til þess að
hún taki upp lög hennar og stjórnarskrá. Enginn kærir sig um vopnaða
trúboða; og fyrsta viðbragðið sem náttúran og skynsemin vekja er að
hrinda þeim af höndum sér sem óvinum.“3"
Eins og fram hefur komið í fyrri fyrirlestrum# reyndist Robespierre
sannspár í þessu efni. Gírondínar féllu á eigin bragði og konungdómurinn
með þeim. Styrjaldarástandið ruglaði alla fyrri útreikninga, fleytti Fjallinu
og velferðarnefnd þess til valda. Velferðarnefndin svaraði hættuástandinu,
sem skapaðist vegna innrásar hinna erlendu herja og gagnbyltingar sambands-
stjórnarsinna, með ógnarstjórn og allsherjarkvaðningu.33 Imynd hins sanna
byltingarmanns varð dyggðugur og vopnum búinn ættjarðarvinur sem fórnaði
öllum eiginhagsmunum á altari föðurlandsins. Dyggðinni á la Rousseau, þ.e.
afneitun einstaklingshyggju og atfylgi við almannaheill, var skipað í öndvegi
undir forystu hins grandvara Robespierres. Hver sem fylgdi ekki hinu
stranga siðaboði ættjarðarvinarins varð tortryggilegur, hugsanlegur attaníossi
höfðingjanna, aristókratanna. Fyrir áhrif smáborgara og handverksmanna
Parísar fékk þjóðerniskenndin þannig mjög eindregið stéttarlegt inntak,
blandið hugsjón jafnréttis og bræðralags. Pað var þessi kennd sem herti hugi
hinna óbreyttu byltingarhermanna og gerði þeim kleift að brjótast á árunum
1792-93 út úr herkví sameinaðrar Evrópu aristókratanna. Með sigri þeirra
við Valmy í september 1792 var, eins og Goethe komst að orði, „hafið nýtt
tímabil í veraldarsögunni“.
En milli ættjarðarástar sem kviknar í varnarstríði og herskárrar þjóðernis-
hyggju eru einatt óljós mörk. í hinum tröllauknu átökum sem frönsku
byltingarmennirnir áttu í á þessum árum var þess naumast að vænta að þau
mörk væru virt. Frönsku hermennirnir sem hröktu innrásarlið á flótta til
norðurs og austurs fengu víðast hvar að reyna það sem Robespierre hafði
sagt fyrir um. Meiri hluti íbúanna í Belgíu og í Rínarlöndum voru ekki
„ættjarðarvinir“ í byltingarsinnuðum skilningi orðsins. Aðeins minni hluti
þeirra fagnaði hinum „vopnuðu trúboðum“ sem frelsurum þegar þeir hófu
innreið sína, fyrst haustið 1792 og síðan aftur 1794.
Það kostaði byltingarmenn langvinnar deilur og umræður á Pjóðþinginu
* Þessi grein er að mestu samhljóða fyxirlestri sem ég flutti í flokki útvaqiserinda um Frönsku
byltinguna árið 1969. Mér vitanlega hafa tvö þessara erinda birst á prenti, bæði eftir Sverri
Kristjánsson: ASdmgandi frönsku byltingarinnar, Tímarit MM Bl. árg. (1. 1970) og Franska
byltingin og Napólcon, Andvari 95. ár (1970).