Andvari - 01.01.1982, Page 138

136
HOLGER KJÆR
ANDVARI
lesa upphátt á vökunni. Ungum manni
segist svo frá, að hann einnig væri til
þess settur að lesa húslesturinn. „Þegar
ég var sjö ára gamall, byrjaði ég að lesa
húslesturinn og var þá nokkurn veginn
læs á latínuletur. En ég var alltaf ugg-
andi um bænina, sem á eftir fór, því að
hún var prentuð með gotnesku letri.
Það kunni ég ekki meir en svo.“
Tilhögun kennslunnar er ekki auðvelt
að lýsa frekar að öðru leyti en því, að
hún fór fram að vetri til. Sums staðar
var lesið, þegar tóm gafst til, en víða var
kennt eftir eins konar stundaskrá. Rit-
höfundurinn Ólína Andrésdóttir, fædd
1860, lærði að lesa hjá skynugri gam-
alli konu, sem kunni að skipuleggja
kennsluna. Kveðst hún hafa verið vakin
klukkan sjö að morgni og látin stafa
í eina klukkustund án þess að fá vott
eða þurrt. Um nónbil skyldi hún einn-
ig stauta, en aldrei var setið við oftar en
tvisvar á dag og af og til einungis morg-
unstundina. Heimiliskennari fæddur um
1900, segir svo frá heimili sínu í Borg-
arfirði, að meðan börnin voru á stöf-
unarstiginu, væri þeim ætlað að æfa sig
þrisvar á dag, en ekki lengur en stund-
arfjórðung í senn. Smám saman lengd-
ist kennslustundin. Þegar þau voru orð-
in nokkurn veginn læs, fékk móðir
barnanna þeim í hendur ævintýri og
annað skemmtiefni. Mjallhvít las stúlk-
an svo oft, að hún kunni söguna því nær
utan bókar.
Atta til tíu ára gömul voru börn að
jafnaði allvel læs og sum fluglæs. Nú
hófst nýr þáttur kennslunnar, kverlær-
dómurinn, en hann var fyrr meir snar
þáttur í námi barna og fyrir 1880 hið
eina, sem heimilin önnuðust, auk lestr-
arkennslunnar.
Kverlærdómurinn
Kverlærdómurinn er frá þeim tíma.
er ferming var endurreist á Islandi. I
tilskipun frá 1744 er prestum boðið að
sjá um það, að kristilegur barnalærdóm-
ur verði annað og meir en utanbókar-
nám, án skilnings og ígrundunar. Skal
börnum gert kleift að taka við náms-
efninu sem lifandi veruleika til stað-
festingar skírnarsáttmálanum.
Reynt var að framkvæma fyrirmæli
þessi með kverlærdóminum. Hér var
ekki aðeins um að ræða Fræði Lúthers
hinn minni. Stórar, danskar kennslu-
bækur voru þýddar á íslenzku með
kennisetningum, athugagreinum og bibl-
íutilvitnunum. Fyrst komu skýringar
Pontoppidans, - á íslandi nefndar
„Ponti,“ - síðar kennslubók Balles og
þá Balslevs. Loks fengu Islendingar sína
eigin kennslubók eftir Helga Hálfdánar-
son, Helgakver, en í kjölfar þess kom
kver Klaveness, ásamt bók séra Valdi-
mars Briem, í bundnu máli. Kennslubók
Balslevs gekk á Islandi undir nafninu
,,Tossakverið,“ enda styttV'i æn kver
Balles. Var hið síðar nefnda ætluð næm-
um börnum, er komust yfir meira efni
en önnur.
Kverlærdómurinn hófst, þegar börn
voru orðin sæmilega læs, alla jafna um
átta eða níu ára aldur. Fram til tíu ára
aldurs sá heimilið um fræðsluna, en
prestar fylgdust með, er þeir húsvitiuðu.
Að þeim tíma liðnum voru börnin spurð
í kirkju á sunnudögum.
Kverlærdómurinn var enn frumstæð-
ari en lestrarkennslan. Utanbókarlær-
dómur sat í fyrirrúmi, og kennslan var
að jafnaði í því einu fólgin, að barninu
var sett fyrir hálf síða eða heil og það