Andvari - 01.01.1982, Page 139

ANDVARI
HEIMAFRÆÐSLA OG HEIMILISGUÐRÆKNI
137
síðan látið þylja. Væri það kona, sem
fylgdist með, sat hún yfirleitt og prjón-
aði samtímis. Stundum höfðu börnin
sjálf eitthvað á prjónum, meðan þau
fóru með efnið.
Kynni barnið ekki lexíuna, var það
látið hafa hana aftur. Æskilegast var
að geta þulið viðstöðulaust hinar löngu
og þungu kennisetningar. Stöku barn
iærði svo vel, að það gat hjálparlaust
tekið upp þráðinn hvar sem var í kver-
inu. En þetta var fáum lagið. Ekki var
að jafnaði um útskýringar að ræða. Tal-
ið var, að skilningurinn kæmi síðar.
Húsvitjanir prestanna urðu í síðast
greindu efni til verulegs gagns. Við þau
tækifæri spurði presturinn bæði unga
og aldna á heimilinu, einkum hina fyrr
nefndu. Séra Einar Jónsson kveður hús-
vitjanir einkum hafa snúizt um barna-
spurningar. „En í þessu tilliti farnaðist
prestum misjafnlega. Ýmsir lögðu á það
áherzlu að fræða börnin svo sem kostur
var á, en aðrir létu sig þetta litlu varða.“
Prestar áttu einnig að fylgjast með lestr-
arnámi. Börnin voru því á glóðum, er
prestur kom að húsvitja. „Eitt sinn,“
segir séra Einar, „fundum við börnin
upp á því að lesa húslestur á framloft-
inu. Sigga systir mín var þá níu ára
gömul og ég á áttunda ári. Sigga var
forsöngvari, en ég las lesturinn. Þrjú
börn önnur voru með okkur. Þetta var
um hádegisbil, og yfir athöfninni hvíldi
alvara. Þá gerðist það, að presturinn,
séra Magnús, kom að húsvitja, meðan á
lestrinum stóð. Hlustaði hann, unz við
höfðum lokið lestri, og heyrði hvert orð.
Þegar við börnin komum ofan, brá okk-
ur óþægilega, er við sáum prestinn og
gerðum okkur ljóst, að hann hafði heyrt,
hvað fram fór. Við hlupum því sneypt
út. Þegar hann síðan byrjaði að spyrja
okkur og komið var að mér, sagði hann
brosandi: „Ekki þarft þú að lesa fyrir
mig, ég er búinn að hlusta á þig.“ Síðan
hrósaði hann mér fyrir húslesturinn.“
Utanbókarlærdómurinn var ekki auð-
veldur. Örðugur hefur hann verið miður
greindum börnum. Þeim var því sinnt
með ýmsu móti. Áður er minnzt á
„Tossakverið“. Einnig kom fyrir, að
börn voru látin sleppa með að læra höf-
uðatriðin úr kveri Balles ásamt nokkr-
um ritningargreinum. Væru þau ólæs,
var gömul kona fengin til að kenna
þeim fræðin munnlega. Þessi aðferð er
þó liðin undir lok fyrir alllöngu. Gam-
all bóndi kveður slíka sérkennslu hafa
verið á undanhaidi í bernsku hans milli
1860 og-70. Um þær mundir lærðu treg-
gáfuð börn Faðirvor og nokkrar bænir,
en voru síðan „fermd upp á Faðirvorið“.
Þær gömlu konur, sem fengust við hjálp-
arkennsluna, voru jafnan vel greindar,
þolinmóðar og úrræðagóðar.
Tilhögun kennslunnar var að öðru
leyti með ýmsu móti. Eldra fólkið á
bænum hlýddi börnunum yfir, oftast
móðirin. Stundum kom það í hlut systk-
ina. Kona ein, fædd 1859, kveður enga
fræðslu hafa verið í boði aðra en lestur
og kver, ásamt ritningarorðum. Kennsl-
an fór að hennar sögn fram í janúar og
febrúar ár hvert. Systkinin hlýddu hvert
öðru yfir, en móðir þeirra átti einnig
góðan hlut að, unz þau fóru að ganga
til prests. Við undirbúning fermingar-
innar lærðu börnin einnig vers og bæn-
ir. Þar með segir konan allri fræðslu
hafa verið lokið. Hið síðast talda er þó
ekki algilt: Iðulega héldu prestar áfram
að kanna þekkingu ungmenna við kirkju
á sunnudögum allt fram til 18 ára ald-
urs.
Góða hugmynd um fyrirkomulag
fræðslunnar er að finna hjá austfirzk-
um bónda, er lýsir ástandi mála um
1860: „Kennslubók okkar var eftir
Balle Sjálandsbiskup. Fyrst fóru Fræði