Andvari - 01.01.1990, Síða 49

andvari
ÚR KYNJAHEIMI SAGNASKÁLDS
47
nefndum eftirmála segir hann: „Ég fann leiðir til að ná meiri dýpt í symbólík-
ina. Ég málaði Kambsránið í bakgrunninn, en í forgrunninum tímasetti ég
söguna óbeinlínis á öðrum áratugi þessarar aldar. Unga fólkið unir ekki
hlutskipti sínu, hvorki fátækt sinni né hinum lokuðu sundum til fegurra
mannlífs. Það gerir uppreisn hvert á sinn hátt...Ég ákveð einnig að sníða
sögunni eins knappt form og hugsanlegt er, láta hana alla gerast á einni
nóttu.“(Bls. 172-73)
Guðmundur Daníelsson lagði einatt áherslu á að hann væri ekki sem skáld
bundinn hversdagslegu raunsæi og sögupersónur sínar bæri ekki að skilja
„jarðlegri skilningu“. Við sjáum þjóðfélagslegt umhverfi Blindingsleiks eins
og gegnum gler, daufar útlínur að baki persónunum. Þótt unga fólkið í sög-
unni geri „uppreisn gegn fátæktinni“ er það annað en þjóðfélagsstaðan sem
ræður gerðum þess innan verksins, því er hegðun þess ekki rökræn eða raun-
sæileg. í Óskin er hættuleg segir höfundur frá því að í ritdómi um í
fjallskugganum hafi einn gagnrýnandi kvartað um að hann skildi ekki Hall-
fríði Þórsmörk, aðalkvenpersónu sögunnar: „Af minni hálfu var heldur
aldrei til þess ætlast að ritdómarar skildu þá konu né heldur ýmsar aðrar
persónur bókarinnar, þær voru ekki fólk í hversdagslegum skilningi, heldur
persónugervingar vissra eðlisþátta og náttúruafla íslands, íbúar kynjaheims,
þjóðtrúar og ímyndunarafls.“ (Bls. 188). Hin táknræna stíifærsla í í
fjallskugganum lánaðist býsna vel þótt samtímagagnrýnendur áttuðu sig illa
á henni, og mjög tekur sú bók fram næstu sögu á undan, Mannspilin og ás-
inn.
í Blindingsleik verður hin dramatíska stílfærsla ennþá ljósari. Með því að
þjappa sögunni á eina nóttu er þegar sveigt frá epísku raunsæissniði, sagan
gerð að klassísku drama samkvæmt kröfu Aristótelesar. Annað bendir líka
til þess að snið raunsæissögu er hér látið lönd og leið: í sögunni er augljós
tímaskekkja ef við miðum við að hún gerist á öðrum tug aldarinnar og kemur
það fram í áður tilvitnuðum orðum Guðmundar. Kambsránið, sem hann
„málar á bakgrunninn“ gerðist á fyrra helmingi nítjándu aldar; þegar kemur
fram á okkar öld eru maurapúkar hættir að geyma silfur heima hjá sér enda
komnir bankar og sparisjóðir. Pví hefði ránið á peningum Karls ríka ekki
getað orðið á sögutímanum með þeim hætti sem sagan lýsir. í raunsæissögu
teldist tímaskekkja af þessu tagi afglöp. Og hvað um það atriði í upphafi að
Birna hafi aldrei séð sig í spegli fyrr en henni var gefinn spegill í búðinni eftir
að hún var fermd? Þetta er liður í vaknandi sjálfsvitund stúlkunnar. Staður
°g stund er hér „aukaatriði og skiptir ekki máli“, eins og Guðmundur hefur
eftir bókmenntafræðingi Helgafells sem gaf Blindingsleik út upphaflega.
Sagan fer fram í myrkri, á dimmustu nótt ársins. Myrkrið er táknrænt um
andlega villu fólksins, hvatir þess og ástríður byrgja því sýn. Birna Þor-
brandsdóttir leitar æðra lífs, sakramentis, en mætir litlum skilningi, eða öllu