Andvari - 01.01.2000, Page 123

andvari
KRISTNITAKA ÍSLENDINGA OG MENNINGARÁHRIF HENNAR
121
inga, þ. e. með málamiðlun . . .“71 Ég get ekki lesið þessa fyrrnefndu túlkun
í texta Ara og sé ekkert trúarlegt eða yfirnáttúrlegt við kristnitökuna eins
og hann lýsir henni.
Ari nefnir engin rök fyrir kristnitöku önnur en hagnýta þörf samfélagsins
fyrir frið, og hann segir ekki frá einu einasta kraftaverki sem hafi orðið
kristna flokknum til hjálpar.72 Allt sem gerist kemur fullkomlega heim og
saman við náttúrulögmálin eins og við þekkjum þau, og Guð kemur ekki
við sögu. Spyrja má hvort það geti talist almennilega kristinn miðaldamað-
ur sem lýsir kristnitöku þjóðar sinnar þannig.
Gegn þessari staðhæfingu mætti hreyfa þeirri mótbáru að enginn annar
en Guð hefði getað fengið heiðinn mann til að stinga upp á almennum
trúarskiptum, né tælt kristna flokkinn á Alþingi til þeirrar fífldirfsku að
fallast á úrskurð hans fyrirfram. Einar Arnórsson hafnaði með fyrirlitningu
sögunni um að Þorgeir hefði Iegið undir feldi nóttina áður en hann kvað
upp úrskurð sinn; auðvitað hefði hann verið að semja um málið, sagði 20.
aldar stjórnmálamaðurinn Einar.73 Mér dettur ekki í hug að neita því að
kristnitakan hafi orðið á margfalt flóknari hátt en Ari hefur rúm til að
segja frá. Stuttar sögubækur krefjast alltaf einföldunar, enda er ég ekki að
verja sannleiksgildi íslendingabókar í einstökum atriðum; hér er raunsæis-
bragur frásagnarinnar einn til umræðu.
I fyrsta lagi segir Ari hvergi að Þorgeir Ljósvetningagoði hafi verið neinn
forvígismaður heiðinna manna; „en hann vas enn þá heiðinn“, segir hann,
eins og fyrr var vitnað til, og gefur þar með kannski í skyn að Þorgeir hafi
verið farinn að sýna samúð með málstað hinna kristnu. í öðru lagi var það
siður íslendinga að halda gerðardómssættir einungis ef þeir sáu sér ekki
hag í að rjúfa þær. Þetta kemur skýrt fram í Sturlu sögu í Sturlungu, þar
sem segir frá deilum goðanna Hvamm-Sturlu og Einars Þorgilssonar á
Staðarhóli. Árið 1170 var fyrst gert í málum þeirra, „ok þótti Sturlu verða
gerðir skakkar ok óhagar.“ Enda hélt hann þær ekki. Árið eftir var aftur
gert um málið, en Sturlu „líkuðu . . . gerðir eigi betr en fyrra sumar.“ Hann
lét ógert að greiða bætur fyrir sættarhald og varðist af hörku þegar Einar
reyndi að rétta hlut sinn með ráni. Á Alþingi 1172 gerðu sunnlensku höfð-
lrigjarnir Jón Loftsson og Gissur Hallsson loks um málið, og þeir kunnu
hstina; „Ok var þeim gerðum svá farit sem líkligast þótti, at helzt myndi
sættirnar verða haldnar, en ekki með þvílíkum stafnaburði, sem fyrr váru
gervar.“74 Vandi gerðarmanns var að hitta á þannig lausn að hvorugur
deiluaðila teldi sig geta fengið meira út úr áframhaldandi deilum. Hvorug-
Ur aðili var því í rauninni að leggja trú sína undir þegar þeir féllust á að
halda gerð Þorgeirs. Samkvæmt þessu verður auðvitað meiri ráðgáta hvers
Vegna hinir heiðnu héldu sætt hans, en hvergi gefur Ari í skyn að það hafi
gerst fyrir guðlega forsjón.