Andvari - 01.01.2000, Blaðsíða 170

168
ÞÓRIR ÓSKARSSON
ANDVARI
Thomsen einnig sinn fasta sess við hlið þeirra danskra skálda sem kennd
eru við skáldlegt raunsæi eða rómantisma. Með bókmenntafræðiskrif
Gríms frá 5. áratugnum og að nokkru leyti einnig ljóð hans í huga fullyrti
t. d. Vilhelm Andersen í bókmenntasögu sinni frá 1924 að Grímur hafi
«fremur verið lærlingur nútímalegs rómantisma en hinnar gömlu rómantík-
ur». Hann hafi verið «nútíma Islendingur».25 í bók sinni ræðir Sveinn
Yngvi Egilsson hins vegar aðallega um þau kvæði sem Grímur orti á seinni
hluta ævinnar, og kann það að vera ástæða þess að hann telur Grím hafa
fyllt flokk íhaldssamra skálda. Hann er «maður gamla tímans», segir
Sveinn Yngvi, «rómantískt skáld á raunsæistíma» (174).
Þetta dæmi sýnir að bæði fræðilegar viðmiðanir okkar og þeir textar sem
við beinum athyglinni að geta skipt sköpum þegar við leitumst við að setja
einstaka höfunda í sögulegt samhengi. Það er næstum útilokað að skil-
greina þá í eitt skipti fyrir öll. Jafnframt þurfum við, eins og fyrr hefur ver-
ið nefnt, að gera okkur grein fyrir því að viðhorf okkar til þessara skálda
mótast að nokkru leyti af túlkun þeirra sem áður hafa fjallað um þá. Á
þetta hefur Jón Yngvi Jóhannsson bent í nýlegri grein hér í Andvara þar
sem hann leitast við að endurskoða hefðbundna mynd íslenskra bók-
menntafræðinga af Grími Thomsen sem «bergrisa í eigin samtíð».26 í þess-
ari grein heldur Jón Yngvi því m. a. fram að þau tengsl sem menn hafa séð
milli ævi og skáldskapar Gríms Thomsens eigi rót sína í «ákveðinni hug-
myndafræði um (íslenska) rómantík» (76), þ. e. þeim skilningi (og rang-
skilningi) á þessu tímabili bókmenntasögunnar sem hefur smátt og smátt
myndast og við þurfum ævinlega að taka tillit til. Sjálfur boðar Jón Yngvi
«gagnrýna, sögulega sýn» á rómantíkina: «Einungis með því að gera okkur
grein fyrir þeim grundvallarmwn sem er á heimi okkar og rómantíkurinnar
getum við öðlast skilning á henni», segir hann (75). Við þurfum með öðr-
um orðum að skoða hana úr nokkurri fjarlægð.
Pað viðhorf sem Jón Yngvi er fulltrúi fyrir gengur að mörgu leyti á skjön
við afstöðu fræðimannanna fjögurra sem hér hefur verið rætt um og skil-
greind var sem «beint samtal» við fortíðina. Óvíst er þó hvort það leiði til
byltingar í fræðunum á allra næstu árum. Hitt er ljóst að það er fyllilega í
anda 19. aldarinnar að kanna nýjar leiðir, enda sé bágt að standa í stað, og
reyndar samræmist sú hugsun einnig meginmarkmiðum fræðimannanna
fjögurra. Hvert með sínu móti leiðbeina þau Aðalgeir, Páll, Svava og
Sveinn Yngvi okkur um veröld sem er í senn nálæg og fjarlæg, kunnugleg
og framandi, en þó umfram allt lifandi og síbreytileg. Af þessum sökum
ættu rit þeirra einnig að vekja forvitni og áhuga lesenda og jafnframt að
stuðla að enn frekari rannsóknum á 19. öldinni, félagslegu umhverfi henn-
ar, skáldum og bókmenntum.