Andvari - 01.01.2005, Qupperneq 8

6
GUNNAR STEFÁNSSON
ANDVARI
hann fer fjölvíða í bók sinni um heimildameðferð virðist engan veginn fær.
Þetta er millileið á milli orðréttrar tilvitnunar og endursagnar, texta annars
höfundar er lítillega breytt og hann birtur sem frumsaminn texti. Það dugar
ekki að hafa hér „allsherjartilvísun“ með því að skýra frá því í eftirmála að
æskuminningar Halldórs væru mikið notaðar. Vinnubrögð Hannesar í fyrsta
bindi ævisögu Halldórs Laxness eru því vissulega ámælisverð. Hins vegar
er of langt gengið þegar Helga Kress kemst að þeirri niðurstöðu að bókin
Halldór sé alls ekki eftir Hannes! Hann bendir réttilega á það í svari sínu að
samkvæmt slíkri mælistiku mætti svipta ýmsa fleiri menn höfundarheiðri.
Menn eru alltaf að endurrita annarra verk, en nýja verkið er þó léttvægt nema
höfundur hafi ferska sýn á efnið. Hannes Hólmsteinn fer að miklu leyti áður
troðna slóð, en hann hefur þó dregið fram ónotaðar heimildir og er líka býsna
djarfur að heimfæra atvik sem Halldór lýsir í skáldsögum sínum upp á höf-
undinn sjálfan. Þar er þó örðugt um sannanir.
Bók Hannesar um æskuár Halldórs Kiljans Laxness fram til 1932 var læsi-
legt verk, enda efnið hugtækt, þótt ekki komi margt í sögunni þeim á óvart
sem lesið hafa fyrri rit um efnið, að öðru leyti en því sem varðar kvennamál
skáldsins. Þetta verk er að ýmsu leyti líkt sögulegri blaðamennsku og á ekki
að metast sem fræðileg könnun. Hins vegar verður að gera strangari kröfur
um vinnubrögð til fræðimanns og háskólakennara en annarra og þær kröfur
stenst Hannes greinilega ekki í fyrsta bindi ævisögunnar. Hins vegar var ekk-
ert að finna að frágangi heimilda í öðru bindi verksins, Kiljan, sem út kom
í fyrra. Það tekur yfir árin 1932-48. Þá brá svo við að þeir sem hæst höfðu
talað um ágalla fyrsta bindis þögðu þunnu hljóði. Nú virtist eiga að drepa
bókina með þögninni. En í öðru bindi ævisögunnar er fjallað miklu rækilegar
en áður hefur verið gert um það skeið þegar Halldór var í senn fylgispakastur
Sovétríkjum Stalíns og skrifaði þeim til lofs og dýrðar rit sem maður vildi
síst að skáldið hefði gert, - og jafnframt samdi Halldór þá þau miklu skáld-
verk sín sem hæst rísa að mannúðarskilningi, skáldlegri fegurð og stílsnilld.
Svo andstæðuríkt var líf skáldsins.
Ævisaga Halldórs Laxness eftir Halldór Guðmundsson hefur hlotið mak-
legt lof og gerir efninu góð skil. Rit Hannesar Hólmsteins er vitaskuld
gallaðra og ber þess merki að vera ekki skrifað af bókmenntafræðingi. I
umfjöllun um skáldverkin staðnæmist Hannes oftast við fyrirmyndaleit, sem
vissulega er misfrjó og merkileg. Hins vegar hefur hann sem stjómmála-
fræðingur betri skilyrði til að fjalla um pólitískar hugmyndir og boðskap
skáldsins. Það var vitaskuld drjúgur þáttur í ævi Halldórs Laxness sem skylt
er að taka til gagnrýnnar athugunar. Og rit Hannesar er samið af geysimikilli
heimildaöflun, elju og ástríðufullum áhuga á efninu sem hrífur lesandann
með sér. Þegar síðasta bindi verksins, Laxness, er komið út verður fyrst hægt
að leggja heildarmat á framlag Hannesar Hólmsteins til að varpa ljósi á ævi