Andvari - 01.01.2005, Qupperneq 113

ANDVARI
RITHÖFUNDAR í ÚTLÖNDUM
111
undir það, eins og svo margir hafa gert áður, að Dubliners er tímamótaverk
í heimbókmenntunum og ég sé enga ástæðu til að draga úr mikilvægi þess
að verkið rati loks í heild á íslensku, eins og þýðandinn sjálfur gerir hér
með lokaorðum sínum. Þó að Ulysses og Finnegans Wake séu vissulega
meginverk Joyce, þá er Dubliners ekki undirbúningsvinna, ber ekki svip
af fingraæfingum og það er ekkert sérlega erfitt að gera sér grein fyrir
hversu frumlegar og óvenjulegar sögumar eru, enginn smásagnaiðnaður
ætti að koma í veg fyrir það. Hugsanlega er Sigurður sjálfur svo blindaður
af mikilvægi skáldsagna Joyce, og af skáldsögunni sem bókmenntagrein,
að hann leiðist til að vanmeta verkið sem hann hefur þýtt. Dubliners er eitt
mikilvægasta smásagnasafn vestrænna bókmennta, ekki síst vegna hinna
margvíslegu og oft fíngerðu innbyrðis tengsla sagnanna fimmtán, sem leiða
til þess að sumum gagnrýnendum finnst safnið nánast mynda skáldsögu.
Ýmsir smásagnahöfundar hafa reynt að leika þetta eftir. Með þessu er ekki
dregið úr gildi einstakra sagna og lokasagan, nóvellan „The Dead“ (titilinn
þýðir Sigurður skemmtilega sem „Framliðnir"), er stórvirki - við hljótum
að mega nota það orð um annað en skáldsögur.30
I viðbrögðum við þýðingunni kemur fram að Sigurður hefði mátt slá annan
tón í formála sínum. Gagnrýnandi Morgunblaðsins tekur nefnilega undir
með honum; það sé erfitt að sjá frumleika þessara sagna og hann spyr: „Af
hverju gerist aldrei neitt?“ Og hann segir söguna „Framliðnir“ vera merkasta
fyrir það að þar „kynnumst við ýmsum persónum sem Joyce átti síðar eftir
að glíma við og andrúmsloftið minnir á höfuðverk hans, Ulysses.“ Bókinni
er því svo gott sem skákað út af borðinu, meðal annars með hliðsjón af öðru
verki höfundarins. Að vísu er sagt að bókin geymi „ýmislegt af því sem sýnir
yfirburði höfundarins“, en jafnharðan bætt við: „þótt sumt sé smálegt.“31
Þessi ritdómur virðist öðrum þræði staðfesta að enn vanti ákveðna nútíma-
lega kjölfestu í íslenska bókmenntaumræðu, kjölfestu sem meðal annars
byggi á alþjóðlegum viðmiðum um leið og litið er til íslenskra aðstæðna. En
ritdómur Tímans virðist benda í allt aðra átt, því þar segir:
Með árunum hefur aukist óttinn við Joyce. Hann er nú viðurkenndur sem einhver stór-
kostlegasti og altént einn áhrifamesti rithöfundur á þessari öld en eins og vanalega fylgir
böggull skammrifi. Eftir því sem skilgreiningum, skýrgreiningum og rannsóknum hefur
fjölgað þá hefur Joyce lokast tryggilegar inni í völundarhúsi fræðimennskunnar [...].
Þetta hljómar satt að segja undarlega í bókmenntasamfélagi þar sem varla er
enn til ein rækileg blaðagrein sem fjallar um verk Joyce, hvað þá ítarlegri
umfjöllun - nema þá helst umfjöllun Halldórs Laxness, sem áður hefur verið
vikið að, eða hin stutta umsögn Kristmanns Guðmundssonar. Og kannski
verður vart ákveðins ótta við Joyce í umræðu þeirra tvímenninga. En ritdóm-
arinn horfir líklega fyrst og fremst til hinnar alþjóðlegu umræðu, þar sem