Andvari - 01.01.2005, Síða 128

126
ÖRN ÓLAFSSON
ANDVARI
þau verða helmingur litarorða í stað þriðjungs. Svavar rekur m.a. (bls. 38 og
40) að algengasta litarorð Steins sé hvítur, í fjórðungi dæma, en næst gangi
blár, fimmtungur dæma. Aðeins þriðjungur dæma blás er ósamsett, en meira en
helmingur dæma um hvítt. Ennfremur segir Svavar (bls. 44-5):
það eru einkum 4 litir sem hafa fleiri samsett dæmi en ósamsett, þ.e. blár, gulur, bleikur
og brúnn. Þeir síðastnefndu 2 eru þó í sérflokki, þar sem dæmin eru svo fá. [...] Mestur
munur er á svörtum, þar sem samsettu dæmin eru fjórðungur á við hin ósamsettu. Þá er
næst rauður, 18:7, en síðast grænn, 11:5, og hvítur 28:16.
Þetta staðfesti könnun mín13. Raunar eru flestir litir tengdir einhverjum
ákvörðunarliðum. Ahrif þess eru jafnan myndræn skerpa.
Því hefur verið haldið fram (af Silju Aðalsteinsdóttur, bls. 37), að hvítt sé
neikvæður litur í Tímanum og vatninu. Mér telst þó aðeins fjórðungur dæm-
anna benda eindregið til þess, hvítt er í 4 dæmum tengt við harm, sorg og
dauða. Svavar telur fleiri dæmi (bls. 39 t.v.), og virðist mér það alveg tilhæfu-
laust, svo sem rakið var um greinar Peters Carleton og Silju Aðalsteinsdóttur
í bók minni 1992 (bls. 85-7). En í Lokaljóðum Steins eru engin slík dæmi
um hvítt, það er hinsvegar litur draums og fallegs hests. Sama hlutleysi gildir
um blátt. Þetta er myndræn litanotkun en ekki óeðlileg, eins er um margrænt
djúpið. Jafnvel þegar um hreinan lit er að ræða í öðrum tilvikum, er hann
svo óvenjulegur, að það leiðir til hins sama; myndrænnar skerpu; rauður
sjór og grænn sandur í Tímanum og vatninu. Venjulegri litanotkun getur
einnig verið myndræn, þegar liturinn er tekinn fram; sólin á gulum skóm, og
talað um gult raf og rautt ljós. Ennfremur má nefna að mismunandi litir eru
gjaman settir saman til að skapa andstæður; í Tímanum og vatninu: „Dimm-
blár skuggi/ á hvítum vegg“, „dimmblátt auga [..] hvít hönd“, „gljásvart
myrkrið flaug gullnum vængjum“, „hið rauðgula hnoða“, dumbrauðir fiskar,
úr moldbrúnum höndum, ljósgult höfuð, dökkbrýnd gleði, á gráhvítum veg-
inum. I Lokaljóðum Steins er eins farið að; „Lát [...] hvítan vegg verða að
húmbláum skugga“, „blásvartir fiskar í glæru vatni“, „Grár fugl í gulrauðu
þangi“, glórauðan blómvönd, ryðbrúnan sand, gulhvíta stjörnu, „úr eldgulu
rökkri, „gulir hringir á gráum fleti, grænt strik“, „Rautt gler, gult blóm“.
Að öllu samanlögðu virðist litanotkun mjög áþekk í Tímanum og vatninu
og Lokaljóðum Steins, fyrir utan hvíta litinn að hluta, sem fyrr segir.
Litanotkun í mannen utan vág er gerólík þessu. Þar er í fyrsta lagi mjög
lítið um liti (ein 30 dæmi, þ.e. 0,5% orðafjöldans, en í hér umræddum ljóðum
Steins er tíðnin tífalt meiri (4.5%-5.5%, hið síðamefnda í Tímanum og vatn-
inu). Litir mannen utan vág eru nær alltaf hreinir, og mest ber á gráum lit.
Það er litur steins, auga náttúrunnar, hárs (Medúsu), angistar, loks er silfrað
(xxxix) og krómað (xxxv). Næst gengur svart (5 dæmi), einnig mest nei-
kvætt: tár, dægur, segull haturs, geimur, riddari. Rautt er haft um blóð (2),