Andvari - 01.01.2005, Blaðsíða 137

ANDVARI
UPPSPRETTUR TÍMANS OG VATNSINS
135
bundnara er að hugur mælanda flýgur (17), en við hvað draumi hans er líkt,
ullhvítum (19) er erfiðara að segja, gæti verið ský. Draumur mælanda „glóði
í dulkvikri báru“ (10), og er ekki gott að vita hvort þar er enn líkt við raf eða
annað. Þessar líkingar snúast einkum um drauma í Lokaljóðum Steins, og er
mest líkt við náttúrufyrirbæri, en nokkuð við mannvirki. Sértak er t.d. gert
efniskennt með lit (sem er þó einnig afmarkaður með sértaki): „úr dulhvítri
fjarlægð“ (Húsið 2), einnig er hug líkt við efni, líkt og í Tímanum og vatninu:
„við brennandi huga minn“ (Tíminn og vatnið 3). Draumi er líkt við fugl, en
það er degi hér lrka, draumurinn er ungi hans: „Meðan draumur minn felst/
undir drúpandi vængjum/ dagsins í gær“ (Liðinn dagur. 3), einnig er draumi
líkt við jarðveg, sem þrá er líkt við jurt í: „Lát dauðvona þrá mína/ skjóta
djúpum rótum/ í draum þinn“ (Tveir draugar, 1). Sérkennilegra er að líkja
bæn við dautt efni og neikvætt: „bæn mín fellur/ yfir blekkingu tímans/ eins
og blakkt ryk“.
Minna er hinsvegar um að hlutlægu sé líkt við annað hlutlægt fyrirbæri,
en þar ber mest á nótt og degi. Degi er ekki bara líkt við fugl, heldur einnig
við hús, og (blóðugan) líkama: „Undir hálfþaki dagsins“ (Hádegi 1), „í blóð-
stokknu ljósinu“ (Liðinn d 2), en myrkri er bæði líkt við jám, gróður og hest:
„ryðbrunnið myrkur" (20), „Upp af svefnþungum gróðri/ saltsins og dimm-
unnar“ (Augu mín 2), „myrkursins fax“ (0,3), Loks má telja að þögn virðist
líkt við fljót: „þögn mín rann/ út í þrotlaust djúpið“ (þögn, 3).
Hjá Halldóri Laxness em óskiljanlegri aðrar líkingar: „Heimur vor er ljóðdjásn
frá lungunum til nefsins/ Lofgerð vor er úthverfa grískra sjúkdómsnafna“. (Nótt
1,3-4). Enn lengra gengur þessi tvinnaða líking: „þú græddir upp ljóðastraums
gullmörk/ með göllum á freraslóð“ (Borodin 1-2). Eins og ég rakti áður (1992,
bls. 58 o.áfr.) virðist röklegur skilningur kerfisbundið útilokaður.
Tvinnað
Hér höfum við séð mörg dæmi um langsóttar líkingar, raunar er það megin-
einkenni þessa líkingasafns alls, hve langt er á milli kenniliðar og myndliðar,
og geðþóttakennt að tengja þetta tvennt. En auk þess er það sameiginlegt
einkenni á mannen utan vág og ljóðum Steins að ganga skrefi lengra á
sömu braut, að tvinna líkingar svo, að flétta einni langsóttri líkingu í aðra.
Utkoman verður þá óræð.
Stundum em tvær ósamstæðar líkingar bara tengdar í mannen utan vág:
Innilokaðar auðnir dragast eftir fingrum manns, en fyllt krukka múmíunnar
syngur vongóð (xvi, 5-6). Flóknara er eftirfarandi dæmi með tveimur óvenju-
legum persónugervingum. Líkt og dúnkraftur tekur lauslega á köllun sinni,
þannig reka fljót hælinn í gegnum jörð skorts (ii, 3-6). Ekki er svo langsótt