Andvari - 01.01.2005, Page 144

142
ÖRN ÓLAFSSON
ANDVARI
var og dularfull myndhvörf eða hálfmyndir einsog Sigurður skólameistari Guðmunds-
son kallaði það, að sögn Kristjáns Karlssonar. Þá eru kvæðin byggð á þverstæðum eða
andstæðum til áhersluauka. En ég sé engar sundraðar setningar eða samhengislausar í
þessum kvæðum því vísanimar og táknin eiga að skýra það sem ósagt er. Þessi kvæði
eru í raun táknrænn skáldskapur og heyra symbólismanum til, fyrst og síðast.
Matthías telur síðan upp helstu nýrómantísk skáld frá Einari Benediktssyni
til Jakobs Smára. Ljóð þeirra eru vissulega í áttina til módernisma, en þó er
afgerandi munur; annarsvegar er samstilling blæleitni (sýmbólisma) en hins-
vegar er sundurleitni módemisma, svona í stórum dráttum sagt. Eg efa ekki
að til séu kvæði sem verða ljósari þega lesendur átta sig á meira eða minna
duldum vísunum þeirra til annarra bókmenntaverka, goðsagna o.þ.u.l., þá
verði þau skiljanleg röklega. En ég hlýt að mótmæla því að ljóð eins og
„Sorg“ njóti sín ekki nema lesendur átti sig á vísunum þess í Opinberun
Jóhannesar og lesi hana inn í kvæðið. Jóhann velur vissulega myndmál kvæð-
isins þaðan, svo sem Hannes Pétursson rakti 1973, en það hefur sín áhrif í
kvæðinu (og hafði þá haft í hálfa öld!) rétt eins og í biblíuritinu. Eða eins og
Matthías hefur eftir Kristjáni Karlssyni (bls. 204):
skáldin eru eins og krákan og tína upp glitrandi brot og raða þeim upp á nýjan leik í nýju
samhengi svo að þau fá nýja eða a.m.k. breytta merkingu, rétt eins og gömul orð í nýju
samhengi, ekkisíst „útjöskuð rímorð“.[...] Með þessu er ekki sagt að hin tilfluttu brot
komi upphaflega kvæðinu lengur við. Oft ekki.
Skýringar Matthíasar á Tímanum og vatninu em sumar mjög persónulegar,
og verður ekki séð á hverju þær byggjast, t.d. (bls. 215) að lesa krossfest-
inguna inn í Tímann og vatnið: „í næsta kvæði er hin hvíta fregn um kross-
festinguna flutt“. Jafntilefnislaus er t.d. fullyrðing hans (bls. 217): „Naglblá
[hönd] er vísun í krossfestingu, dauðann sem verður ekki betur lýst en með
andstæðunum nálægð fjarlægðarinnar“ Naglblá hönd er einfaldlega hönd
með bláar neglur, svo sem sjá má af persónugervingu í öðru dæmi okkar (frá
Dögun 1): „Um öxl þína nakta/ strauk nóttin/ naglblárri hendi". Auk þess
er umdeilanlegt það sem Matthías segir (s.st.). „Og síðar er guð veiddur í
blysmöskva og virðist jafnauðvelt og að veiða vindinn í net. Guð er semsagt
óhöndlanlegur" - I Tímanum og vatninu sagði: „Net til að veiða vindinn://
Eins og svefnhiminn/ lagður blysmöskvum/ veiðir guð“ - og virðist eðlilegt
að sjá hann sem geranda hér, þótt orðmyndin gæti líka verið þolfallsandlag
- það væri bara andstætt öllum guðshugmyndum. Ég sé ekki að fólk verði
nær skilningi á Tímanum og vatninu við fullyrðingar Matthíasar um að helstu
mótsagnir ljóðabálksins séu eðlilegar og auðskildar. Honum fer bara eins og
mörgum sem hafa orðið innlifaðir þessum ljóðum, að hafa tilfinningu fyrir
samhengi, eða eins og hann orðar það sjálfur (bls. 215) um lokaerindi bálks-