Andvari - 01.01.1945, Blaðsíða 17

ANDVARJ
Þorsteinn Gíslason
13
lendar bókmenntir, um Brandes, Schandorph o. fl., um bók
Tolstoys: „Hvað er list?“, um H. G. Wells og þýddi þá ýmis-
legt eftir Maupassant og Zola. Nú fór hann að rita um lands-
mál, um alþýðumenntun, að kosta bæri barnafræðslu af al-
niannafé og að lögleiða skólaslcyldu (1901), um alþýðutrygg-
ingar, þar sem vinnuveitandi, verkamaður og ríki greiddu
liver sinn þriðjung, og var þetta eftir fyrirmynd franskrar
löggjafar, sem þá var mjög rædd (Jaurés, 1903), um nauðsyn
nýrra verzlunarhátta, um stofnun hlutabanka o. fl.
Þorsteinn gerðist Brandesarsinni á Hafnarárum sínum, líkt
og Hannes Hafstein og margir aðrir Islendingar, og lcvað nauð-
synlegt að láta alheimsmenninguna flæða yfir íslenzkt þjóð-
Hf. Hann segir þess vegna í aldamótagrein í „Bjarka“: „Við
oigum að biðja þessa nýju öld að leiða oss inn í alheimsmenn-
inguna. Það er vellíðan manna á yfirstandandi tíma og kom-
andi öldum, sem við eigum að vinna að. Fyrir því marki eiga
allar kreddur að beygja sig. Og þjóðernisdýrkunin er ekki
nnnað en gömul lcredda“ (1901). Gætti mjög áhrifa frá al-
bjóðlegum bókmenntastefnum og socialisma á ýmsa fylgis-
nienn Brandesar meðal íslendinga. Á þessum árum þýddi Þor-
steinn kvæðið „Sjá roðann í austri“, sem var lengi nokkurs
honar striðssöngur jafnaðarmanna ( birtist fyrst i blaði,
sein Þorvarður Þorvarðsson gaf út, í socialistiska stefnu). Og
þó var Þorsteinn Gíslason ávallt íslenzkur þjóðernissinni, og
Jagði áherzlu á íslenzka ættjarðarást. Hann kemst þess vegna
þannig að orði í blaðagrein 1896: „Lítil, ósjálfstæð þjóð, sem
verður að sækja rétt sinn í hendur annarrar sterkari, þarfnast
einskis fremur en sterkrar ættjarðarástar og ræktar við allt
það, sem miðar til að viðhalda þjóðerni hennar og vekja trii
lennar á sjálfa sig og framtíð sína, en þetta eru nauðsynleg
i <unfaraskilyrði“. Þó var honum ljóst, að íslendingum var nú
nnkil þörf andlegra strauma og vakningar frá öðrum löndum.
I ann segir í „Bjarka“ 1901 um andlega lífið á íslandi: „And-
C^a verður eins og stöðuvatn i mýraflóa, sem enginn læk-
"i lennur í og enginn straumur streymir frá.“
Þorsteinn Gislason er fyrsti skilnaðarmaður íslands, sá,