Andvari - 01.01.1945, Blaðsíða 53

ANDVAHt
LÝðvcldishugvekja um islenzkt mál
49
llr mennirnir yfir þeim; þær eru ekki annað en verkfæri. Menn-
irnir eiga að hagnýta vélarnar, en þær eiga að leggja fram
hraðann. Nú er því timi til hóglætis fyrir mennina.
Þetta var að nokkru útúrdúr, en margs þarf að gæta. í máli
er sízt af öllu þörf fyrir aukinn hraða. Ef á hann er aukið i því,
er bráðlega komið lit í iðulaust moldviðri. Fyrsta skilyrði allr-
ar fágunar er stilling, jafnt i máli sem öðru. Við hugrenning-
ar 1°ðir Iineig'ð til óstýrilætis, er stafar af eðli taugakerfisins,
en l);ei' þarf að temja við lögmál tungunnar, svo að málið verði
skipulegt. Siðaðir menn tala stillilega, hægt og rólega, til þess
:>ð fa tóm til þess að haga sem bezt orðum sinum. íslendingar
eigu ekki að venja sig af því að tala eins og siðaðir menn. Talið
111 a ekki verða hraðara en hugsunin. Ef menn hugsa á annað
i'orð, eiga þeir að hugsa fyrst og tala síðan og alls ekki hraðara
111 jafnóðum. Ef menn hugsa ekki, eiga þeir auðvitað að þegja.
^ ið það, er hér hefur verið sagt um framburð málsins og
stafsetningu, má enn bæta því, sem almennt er að segja um
sanianfarir talaðs máls og ritaðs, að þess á milli eiga að vera
sem nánust tengsl. Menn eiga að rita vandað talmál og tala
'andað ritmál; framburður orðanna á að fara sem næst staf-
setningu þeirra, stafsetningin að vera til leiðbeiningar um
i aniburðinn eins og við lestur. Það hefur varðveitt málið
)czt á liðnum öldum, að fólk hefur haft ritmál fornhókmennt-
‘|nna til fyrirmyndar um talmál sitt og lnindið mál, þar til
^tnn hófst, en það kemur i sama stað niður; rimið liafði
svipað lestugildi fyrir málið og' ritunin síðar. í tali á fólk ekki
e ur að nota önnur orð en þau, er menntaður maður telur
o!r / u^sæni(tan af að láta eftir sig á prenti í fágaðri ritsmíð,
í-> o\a]ið tahnál á ekki að selja í rit nema í þeim fáu tilfellum,
(.ein stöðugt á að fækka, þegar nauðsyn ber til að sýna málfar
nvdinUlaðS ^(>^ís' Fólk á lika að venja sig af latmælum og
j,1U (ælíjum í alvarlegu tali. Eins og siðaðir menn gera sér
ti'j’ Uni a® ganga þrifalega til fara, eins á fólk, er teljast vill
freS1 a®ra uianna, að temja sér þrifalegt orðfæri og fj'rst og
111 st l)a> er mest ber á því, i tali við aðra menn.