Menntamál - 01.03.1936, Page 12

10
MEN NTAMÁL.
um. Og sveitaskólarnir, farskólarnir, hugsaðir aðeins
sem hjálp lianda heimilunum, meðan þau gætu verið
aðalskólinn, en jafnvel þá finnst það á málflutningi
surara löggjafanna, að þá órar l'yrir því, að slíkt muni
vart eiga sér langan aldur, heldur þurfi sveitirnar að
eignast uppeldisstofnanir, áþekkar heztu lieimilunum,
er stundir líða. Og einliver allra framsýnasti og gáfað-
asti íslendingurinn, sem uppi var um siðastl. aldamót,
Páll Briem amtmaður, var í þessum efnum hvorki myrk-
ur í máli né kröfuvægur. Hann slcrifaði mikið um upp-
eldismál okkar um aldamótin. Hann sá í anda liinn
mikla starfsdag, hið nýja landnám, er hlasti við allstað-
ar. Hann sér, að þjóðinni muni fengnir í hendur stjórnar-
taumarnir, og ekki verði alltaf hægt að skella allri skuld
á Dani, er illa gengi, heldur myndi öll ábyrgðin senn
hvila á hennar eigin herðum. En til þess að ganga i móti
hinni nýju landnámsöld, þyrfti stórum bætt uppeldi.
Hann fordæmir kákið og fullyrðir, að umgangsskólarn-
ir, er síðar voru nefndir farskólar, séu og verði kák.
Hann heimtar fullkomna skóla, telur það hrýnustu nauð-
syn. Og liann veigrar sér ekki við að segja sinni sam-
tíð til syndanna. Hann segist vita, að getuleysinu, fá-
tæktinni, verði borið við. Þetta sé ekki hægt, það kosti
of mikið, en á meðan þjóðin eyði stórfé á hverju ári
fyrir brennivín og tóbak, miklu, miklu meir en sem
þeim kostnaði svari, nái engri átt að kenna getuleysi
um, heldur sé það hlábert menningarleysi. Og þannig
hefir þetta gengið fram til þessa dags.
Ef við, sem vorum farnir að sjá ögn og skilja um síð-
astl. aldamót, rennum huganum til balca og lítum svo
yfir nútíma þjóðlíf okkar, og reynum að festa sjónir á
meginþátlum þessara tveggja þjóðlífsmynda, þá stönd-
um við, yfirleitt, undrandi yfir breytingunum. Við erum
í raun og veru komnir í nýjan heim. Mörg af þeim eldri
viðhorfum eru gersamlega horfin og önnur spánný lilasa