Iðunn : nýr flokkur - 01.01.1924, Side 24

182
Jóh. Sigfússon:
IÐUNN
Þegar ögn fór að rofa til eftir þetta, dundu yfir
Skaftáreldgosin miklu með öllum þeim ókjörum, sem
þeim fylgdu. Við alt þelta fækkaði stórum kúgildum
á stólsjörðunum, einkum í Hólastifti. En jarðaraf-
gjöldin höfðu verið meginstoðin undir búskap stól-
anna og viðhaldi stólanna og skólanna.
Þegar harðnaði í ári, urðu skólarnir biskupunum
þung byrði. Vildi þá einatt ganga skrykkjótt með
skólahaldið, skólatíminn styttur, nemendum var jafn-
vel fækkað og óánægja með viðurgerning og aðbúnað
kennara og pilta varð tíð. Var nú farið að hugsa
um að losa biskupana við að sjá fyrir piltum, og við
að sjá kennurum fyrir launum, og öðrum viðurgern-
ingi. Var þá vegurinn sá, að skipta tekjum stólanna
milli biskupanna og skólanna, eins og til mun hafa
verið ætlast í fyrstu, þótt minna yrði úr því. Árið
1755 var skipuð nefnd til að vinna að þessu. En
það reyndist erfitt verk og margt babb kom í bátinn
áður en nefndin fengi lokið störfum sínum, enda sat
hún 9 ár á rökstólum (1755—1764), og enn liðu þó
3 ár, þangað til konungur staðfesti skiftingargerð
nefndarinnar (Separationsakt, 1767).
Menn vonuðu, að nú mundi betur ganga, er þessi
skifti væru á komin, en þær vonir rættust lítt. Jón
Árnason Hólaráðsmaður, varð eftir nokkra stund að
hverfa frá ráðsmenskustarfinu með þunga skulda-
byrði á baki, en biskup að-taka við starfi hans, þótt
svo óálitlegt væri, að konungur varð að leggja fram
töluvert fé, til þess að skóli legðist ekki að öllu
niður, og jafnan gekk mjög erfiðlega með skólahald
á Hólum upp frá því, það sem eftir var af æfi Hóla-
skóla. í Skálholti tók Finnur biskup að sér bú-
stjórn skólans fyrst eftir að skiftingin komst á; en
afsalaði sér henni, þegar fjárpestin tók að eyða kú-
gildum stólsins, og tók þá við henni Magnús vara-
lögmaður Ólafsson, tengdasonur biskups; en svipað