Eimreiðin - 01.01.1925, Side 68

64
UM RITDÓMA
EIMREIÐIN
smekk og skilning af ritdómaranum. Þegar þeim var í hóf
stilt, leiddu þau til hins rétta meðalhófs: dómskýringar (orðið
er myndað af Gesti Pálssyni). En mörgum mönnum viltu þau
alveg sýn. Þeim varð á að halda, að ritdómar ætti ekkert að
vera annað en skýringar, hverja bók ætti að skilja eins og
henni hefði þóknazt að verða, án þess að hugsa um, hvort
æskilegra hefði verið, að hún væri öðruvísi.
Þetta var furðu eðlilegur misskilningur. Það er t. d. erfitt
að gera sér ljóst, að ritdómur Jónasar um Tistrans rímur
hafi verið hollur og réttmætur, þegar hann kom fram, en sé
nú frá voru sjónarmiði bæði ranglátur við rímnakveðskapinn
í heild sinni og einkanlega Sigurð Breiðfjörð. Og þó er því
svo farið. Jónas var ekki að skrifa sögu, hann var að lifa og
skapa sögu. Sjónarmið lífsins og sögunnar, rannsóknar og
hagnýtingar, fara sjaldan saman. Grasafræðingur viðurkennir
ekki orðið iílgresi. Allar jurtir eru honum jafnt athugunar-
efni. En sá, sem rækta vill tún eða garð, verður að greina
milli góðra og illra grasa. Fyrir sálarfræðing eru ástríður og
lestir, sérvizka og jafnvel vitfirring, enn athugaverðara og
merkilegra en hið fátæka sálarlíf oddborgarans. Kennari og
prestur geta ekki litið á það sömu augum. Málfræðingur má
tína hvert orð í syrpu sína, og öll geta þau verið efni í sögu
og eðlislýsingu tungnanna. En vilji hann heimta borgararétt í
í ritmáli fyrir alla »syrpuna«, verður að taka í taumana. Rit-
mál þjóða eins og Frakka og íslendinga eru þaulræktuð
menningar-mál, og latmæli og erlend orðskrípi eiga þar ekki
fremur tilverurétt en arfi í blómreit. Svo mætti lengi telja. En
svo að vikið sé að bókmentunum, þá er eðlilegast að skifta
svo, að ritskýringin sé aðalatriði, þegar ritað er um bókmentir
fortíðar, en ritdómurinn þegar rætt er um bókmentir líðandi
stundar. Það er ekki til neins að fárast um galla fortíðar-
rita. I fyrsta lagi eru öll lökustu ritin gleymd og týnd. I öðru
lagi er vonlaust um, að höfundarnir bæti sig. I þriðja lagi liggja
margir af göllum þeim, er samtíðinni duldust, seinni tíma mönn-
um í augum uppi. Þó er sjálfsagt að lesa forn rit ekki síður
en ný með vakandi dómdreind. En hver tími verður fyrst og
fremst að bera ábyrgð á sínum bókmentum, að þær verði ekki
að arfabing af hirðuleysi og ræktarleysi. ,Nýjar bækur þurfa