Eimreiðin - 01.01.1925, Side 84

80
RITSJÁ
eimreiðin
áherzlusamstafnanna, og þar finst mér vera aðalrannsóknarefni hrynjandi
máls vors: að rannsaka tónhæð og tónlægð sérhljóða í einstökum orðum
og í setningu og sýna fram á öldugang þann skipulagsbundinn, er fagurt
ritmál vaggast á. I fyrra dæminu (úr Egilssögu), er eg nefndi, virðist
mér tónabylgjan ganga þannig:
l t t l
Aðalsteinn konungr sneri í brott frá orrostunni, en menn hans ráku flóttann
eða með öðrum orðum: tónabylgjan bugðast niður — upp — upp —
niður, en í síðara dæminu, er eg nefndi, verður tónabylgjan:
l t ll
Þegar eg kom til bæjarins í gær, hitti eg manninn
og verður þá öldugangurinn annar: upp — niður — upp — niður. Oldu-
gangurinn getur og orðið annar, haldið sér á sama tónasvæði um stund
og síðan risið eða hnigið. I venjulegum spurnarsetningum hækkar t. d.
tónninn venjulega í lok setningar.
Óbundið mál, þótt vel sé ritað, er einmitt algerlega laust við alla
fjötra einliða, tvíliða og þríliða og fer einmitt aðallega eftir efnisáherzlu
og tónabylgjum. Þess vegna eru setningar eins og: Nú fór pilturinn að
hlaupa (bls. 55) gallalausar og er kerfi höf. um sporðliði og hrynbrjóta
svo kreddukent, að ef farið væri eftir kenningum hans, myndi mjög
erfitt veitast að rita íslenzku. Þá yrði að sleppa ákveðna greininum (þótt
eg sé sammála honum um það, að stundum megi komast af án hans);
þá yrði að forðast samsett orð eins og vísindaleg, aðgæzlulaus o. s. frv.
(bis. 57).
Höf. talar víða um hákveður og lágkveður, en virðist ekki hafa hug-
mynd um, að áherzluatkvæði geta verið í tónlægð: áherzla og tónhæð
fara alls ekki saman altaf, því að áherzla er eingöngu styrkur og var-
anleiki.
Öllum er kunnugt, að í hverri setning hljóta að vera bæði einliðir og
tvíliðir og að hugsanleg eru ótal sambönd þessara liða. Allar kenningar
höf. um hendingar (bls. 155—202) eru því að mínu áliti alveg gagns-
lausar, því að nákvæmlega sömu iiðir og liðasambönd eru í öðrum mál-
um og hlýtur svo að vera úr því að orð málsins eru mynduð af einlið-
um, tvíliðum og þríliðum.
Annar galli höf. er sá, að hann þekkir ekki mismuninn á áherzlulög-