Eimreiðin - 01.05.1960, Síða 20

108
EIMREIÐIN
láta og dálítið seimdræga rödd spyr, hvort ég mundi hafa mögu-
leika á að líta inn til Einai's Kvarans þetta kvöld. Já, — ég hef
tækifæri til þess.
Ég fór fullur eftirvæntingar á fund þessa manns. Hvað skyldi
hann vilja mér? Milda mig í andstöðu við áróðursvinnubrögð hans
sem listamanns, draga mig í dilk sinn í boðun þess siðalögmáls,
sem hann hafði gert meir og meir að sínu? Onei, nei. Hann minnt-
ist bókstaflega ekkert á mál dagsins — ekki í fyrstu. Og ég reyndi
að afla mér upplýsinga um sitthvað gamalt, frá bernskuárum lians,
skólaárunum, Kaupmannahafnarárunum, Ameríkuvistinni og síð-
ast en ekki sízt árunum hér á íslandi um aldamótin og upp úr
þeim. Og sannarlega sagði hann mér margt, sem of langt er hér urn
að fjalla, bæði af sér og sínum viðhorfum og af mönnum og mál-
efnum, en var einstaklega varfærinn í dómum, einkanlega uffl
menn:
„Menn,“ sagði hann og dró seiminn, „um þá má sannarlega oft
segja, að þeir séu svo flæktir í neti skapsmuna sinna og ytri að-
stæðna, að þeir viti ekki, hvað þeir geri.“
Hann tók dýpra og ákveðnara í árinni, þegar rætt var um mál-
efnin, og hann var enn — eins og raunar kom fram í greinum hans
í Verði, sem hann skrifaði eftir beiðni Kristjáns Albertssonar rit-
stjóra, maður framfara og þróunar, og furðu trúr hugsjónum sín-
um frá æskuárunum. Hann gat aðeins ekki fylgt gömlum sam-
herjum í neikvæðri niðurrifsstefnu þeirra í andlegum málum-
Hann var meira að segja svo mikill raunhyggjumaður, að honurn
hraus hálfgert hugur við hinni nýju rómantík annars áratugs 20.
aldarinnar hér á landi. Hann sagði við mig um Georg Brandes:
„Ef Brandes hefði ekki verið Gyðingur, þá hefði hann orðið
Dönum nýr Grundtvig, þ. e. að segja óneitanlega miklu minna
rómantískur Grundtvig en sá, sem átti upptök að lýðháskólunum-“
En hvert var svo erindið við mig? Að ræða, að skýra, að rök-
styðja við mig mikilvægasta málið í heimi, eins og þeim kom sarn-
an um öðrum eins vitmönnum og Einari Kvaran, Þórði Sveinssyni
og Haraldi Níelssyni að þar væru hinar að þeir töldu óræku sann-
anir fyrir öðru lífi eftir þetta. Og aldrei kom ég svo til Reykjavík-
ur á árunum 1930—1937, að Einar Kvaran hringdi ekki til mín og
byði mér að koma til sín og sinnar ljúfu og elskulegu konu — og
hvar sem ég reyndi að koma umtalsefninu, varð það ævinlega að
lokum og miklu mest hið eina og sama. Ég skal ekkert og mér ferst