Uppeldi og menntun - 01.01.2002, Síða 222

HVAÐ TELJA UNGLINGARNIR SIG LÆRA?
Breytan „læri mikið" (sjá töflu 3) spáir fyrir um sjálfsmatsskor óháð öðrum breytum.
Mikilvægi áhugamálanna virðist ekki tengjast háu sjálfsmati. Athygli vekur hvað lít-
ið virðist vera um samvirkni milli breytna þannig að þær virðast í flestum tilvikum
vera samfallandi í áhrifum á skor í sjálfsmati.
Þegar kynin eru skoðuð aðgreind breytast niðurstöður nokkuð. Áhrif breytunnar
„læri mikið" verða sterkari hjá stúlkunum en hverfa hjá strákunum. Áhrif samvirkni
breytnanna „formleg" og „næ árangri" verða hins vegar enn sterkari í tilviki strák-
anna (p<0,001) en minni hjá stúlkunum (p<0,05).
Samkvæmt þessum niðurstöðum eru þeir unglingar sem hafa jákvætt álit á eigin
hæfni (þ.e. telja sig læra mikið eða ná árangri) líklegri en aðrir til að finnast áhuga-
málin mikilvæg (óháð kyni), og einnig til að hafa hærra sjálfsmat en aðrir, sem að
nokkru er háð því að þeir stundi formleg áhugamál. Rétt er að taka fram að ekki er
hægt að fullyrða neitt um orsakasamhengi samkvæmt þessum aðferðum. Til dæmis
getur verið að þeir sem mynda sterk tengsl við áhugamálin verði ákafari en aðrir í að
ná árangri eða læra. Einnig getur verið að þeir sem hafa hátt sjálfsmat séu jafnframt
mjög metnaðarfullir og vilji ná árangri.
Ahrif hæfninnar á lífsrými unglinganna
Einungis er unnt að draga þær ályktanir af ofangreindum niðurstöðum að jákvætt
álit unglinganna á eigin hæfni tengist öðrum þáttum (háu sjálfsmati og sterkum
tengslum við áhugamálin) sem líklega hafa áhrif á frekari athafnir og lærdóm.
En hvað má þá álykta um áhrif hæfninnar? Ljóst er af greiningu viðtala og spurn-
ingalista að árangur er mikilvægur þáttur í skilgreiningu unglinganna á eigin hæfni.
Rétt er að taka fram að þeir eiga yfirleitt við „litla" persónulega sigra en ekki endi-
lega að „vera betri en aðrir". Svör stelpu sem er að læra að spila á píanó og stráks sem
stundar hjólabretti við spurningu um aukna hæfni eru nánast alveg eins:
Ég æfi mig og æfi mig ... ekkert gengur ... og maður verður voðalega
pirraður ... og svo allt í einu kemur það ... ég get gert það ...
Samkvæmt kenningu Bandura (1995) um áhrifamátt trúar á eigin getu er slík innri
reynsla af því „að geta" aflgjafi til nýrra átaka; hún er meira en vitneskja um - og til-
finning fyrir - eigin getu, þar sem hún hefur áhrif á það hvernig einstaklingarnir
nálgast ný viðfangsefni og þar með á möguleika þeirra á að ráða vel við þau.
Mörg dæmi úr viðtölum benda til þess að trú á eigin getu sé háð félagslegum aðstæð-
um. Algengt svar í viðtölum var:
Ég hef lært að hrósa öðrum ...
Við nánari eftirgrennslan kom í ljós að slík hæfni var yfirleitt háð félagslegu sam-
hengi. Þessir einstaklingar eru yfirleitt í hópíþróttum og eru að hrósa þeim sem eru
„í sama liði". Þeir geta hrósað samherjum en ekki bekkjarfélögum í skólanum þar
sem aðstæður eru aðrar. Unglingarnir hafa þróað með sér vitneskju (sjálf-skemu skv.
Markus o.fl. 1990) um hvernig takast má á við viðfangsefnið og hafa líka trú á að ráða
við það við þessar sérstöku aðstæður.
220