Uppeldi og menntun - 01.01.2002, Síða 252

STUÐLAR EINKAREKSTUR ALMENNINGSSKÓLA AÐ BETRA SKÓLASTARFI?.
anir sem reknar eru af einkaaðilum fyrir afmarkaða hópa og kostaðir með skólagjöld-
um og styrkjum. Einkaskólar geta einnig ákveðið hverjum þeir veita skólavist og sett
eigin námskrá. I fræðsluumdæmum finnast því oft einkaskólar sem reknir eru sam-
hliða hefðbundnum skólum en jafnan ætlaðir afmörkuðum nemendahópum.40
Benson (1978:127-128) bendir á að rökin fyrir almenningsskólum séu af ýmsum
toga. Hin hagrænu rök séu einkum þau að félagslegar hagsbætur (social benefits) séu
það miklar að opinber forsjá í menntamálum sé vænlegri til árangurs en að láta for-
eidrum alfarið eftir að sjá um eða útvega menntun fyrir börn sín. Viðhorf og aðstæð-
ur foreldra séu mismunandi sem leiðir til þess að sumir myndu standa vel að því að
mennta börn sín en aðrir ekki. Benson telur að misbrestur í menntun stuðli ekki að
hagkvæmni, hvorki fyrir einstaklingana né samfélagið. Samfélagslegur ágóði sé með
öðrum orðum mikill með opinberum skólum - þeir skapi grundvöll fyrir virkri þátt-
töku í lýðræðislegri uppbyggingu samfélaga og veiti börnum og unglingum tækifæri
til að tileinka sér reynslu fyrri kynslóða. Þá finnist fólki gott að búa í samfélögum þar
sem reynsluheimur þegnanna er svipaður og þeir geta óheft viðrað skoðanir sínar.
Almenn menntun sé einnig forsenda þróunar menningar og lista sem líta má á sem
mikilvægan hornstein í sérhverju samfélagi.
Þessu til viðbótar má nefna að góð almenn menntun styrkir allt atvinnulíf sem og
efnahagslega og menningarlega þróun. Skólar skapa tækifæri til að þroska og efla
það besta sem í hverjum og einum býr en góð nýting á mismunandi hæfileikum fólks
kemur bæði einstaklingum og samfélögum til góða. Einnig má segja að almenn
menntun skapi grundvöll fyrir virkri samfélagslegri þátttöku sem er hornsteinn lýð-
ræðjslegrar hugsunar.
Mörg fleiri rök mætti tilgreina til að réttlæta tilvist almenningsskólans. Hver svo
sem þau eru þá segja þau ekkert til um með hvaða hætti skólar eru reknir af hálfu
hins opinbera. Hugmyndir hafa því komið fram um að breyta hinu hefðbundna fyr-
irkomulagi og tengja skólastarf meira forsendum almenns markaðar. Þá er átt við að
skólar séu ekki stofnaðir og reknir af fræðsluyfirvöldum á tilteknum svæðum, held-
ur sé reynt að skipuleggja rekstur almenningsskólans þannig að nemendur og for-
eldrar hafi sem mest val um skóla og öðlist þannig fleiri og fjölbreyttari tækifæri til
menntunar.
Áhrifamesta hugmyndin sem fram hefur komið um breytingar á rekstrarfyrir-
komulagi almenningsskólans í þessa veru er hugmynd bandaríska hagfræðingsins
Milton Friedman sem hann setti fram árið 1955. Hefur hún allar götur síðan verið
mikið rædd meðal leikra sem lærðra. Friedman segir að enda þótt félagslegar hags-
bætur með almenningsskólanum séu miklar feli það ekki í sér að opinberir aðilar eins
og ríki eða sveitarfélög eigi að sjá um stjórnun og rekstur hans. Það sé um margt
heppilegra að reksturinn sé á annarra höndum (sjá í Benson 1978:165-6).
Hugmynd Friedmans felst í því að opinberir aðilar innheimti fé með sköttum
40 Einkaskólar á fslandi fylgja Aðalnámskrá grunnskóla og fleiri opinberum ákvæðum. Einkaskólar,
eins og t.d. ísaksskóli eða Tjarnarskóli, eru dæmi um slíka skóla. Styrkur frá hinu opinbera fylgir
hverjum nemanda er sækir þessa skóla og auk þess eru skólagjöld innheimt af hverjum og einum.
250