Tímarit lögfræðinga - 01.11.1978, Síða 11

Við það verður að miða, að þjóðfélagið verði að taka til einhverra
ráða til að vernda þá, er verða að semja og nauðsyn er að semji, en á
hvern hátt það skal gert, er mjög umdeilt.
2. Því hefur verið haldið fram, að hin rétta lausn væri sú að setja
ákvæði um verðtryggingu í alla samninga á fjármálaréttarsviðinu, sem
eigi eru efndir þegar í stað. Þetta væri auðvelt að framkvæma að
minnsta kosti í öllum meiri háttar samningum, þar á meðal lánasamn-
ingum. Á það hefur verið bent, að þessi lausn sé þegar notuð í ríkum
mæli í kjarasamningum og einnig í öllum meiri háttar verksamning-
um, sem reiknað er með, að taki nokkurn tíma að efna.
Rétt er að líta nokkuð á þessar hugmyndir, þó að ekki sé ætlunin
að ræða verðtryggingu sérstaklega.
Þótt verðtryggingarleiðin sé á yfirborðinu vænleg til góðs árangurs,
sýnir nánari athugun, að þar er um ýmis varhugaverð atriði að ræða.
1 fyrsta lági má þar nefna, að mikill vafi getur leikið á því, hvaða
samanburðargrundvöll skuli nota við verðtryggingu. Reyndir hafa verið
alls konar samanburðai'grundvellir, þ. á m. gull og ei'lendur gjaldmiðill,
bæði ensk pund og amerískir dollarar. Sá galli er á öllum þessum verð-
mælum, að þeir eru ekki nægilega stöðugir. Þá hafa menn reynt ýmis
konar vísitölur sem verðmæli. Vísitölur hafa sína kosti, en þær eru
reiknaðar eftir forsendum, sem ekki eru örugglega réttar og oft búnar
til í ákveðnum tilgangi og sýna ekki hina réttu mynd af efnahagsþróun
þjóðfélagsins. Það er einnig skoðun margra, að almenn verðtrygging
sé mjög verðbólguörvandi og hafi auk þess þann galla, að hún verndi
aðeins að litlu leyti þann, sem veikari stöðu hefur í þjóðfélaginu og
hefur því bæði þörf fyrir og á kröfu á vernd þess.
Hér er hvorki staður né tími til að ræða mikið um verðtryggingu,
en miðað verður hér við, að verðtrygging hafi yfirleitt óheppileg áhrif
á samninga. Hinsvegar megi nota hana á takmörkuðum sviðum undir
ströngu eftirliti, svo sem í meiri háttar verksamningum og opinber-
um lánasamningum.
3. Hér að framan hafa verið rakin þau lagaákvæði, sem sett hafa
verið á hinum öðrum Norðurlöndum — líklega aðallega í þeim til-
garigi að hamla gegn óhollum áhrifum verðbólgunnai á samninga
manna. Ekki mun hér verða um það rætt, hvort rétt sé að láta ákvæði
þessi taka til allra samninga, eins og Danir og Svíar hafa gert, breyta
einungis kaupalögunum svo sem Norðmenn hafa gert, eða takmarka
sig sérstaklega við neytendavernd, eins og gert hefur verið í Finnlandi.
Segja má, að þetta skipti í þessu sambandi ekki meginmáli, því
að í raun er lausnin alltaf hin sama, þégar reglurnar eru athugaðar.
105