Tímarit lögfræðinga - 01.11.1978, Blaðsíða 13

ekki að hækka vextina upp í 21% ársvexti? 1 þessu tilviki er rétt að
horfa á það að ætla verður, að A hafi haft mun betri aðstæður til að
áætla þróun peningamála í framtíðinni, og undir venjulégum kring-
umstæðum mundi B teljast neytandi. Þarna eru vextirnir orðnir ósann-
gjarnir til hagsbóta þeim, sem venjulega er ekki talinn neytandi. Tök-
um annað dæmi: A skuldbatt sig til að selja B ákveðið magn af sementi
í 10 ár á föstu verði, sem var hið venjulega markaðsverð, þegar samn-
ingurinn var gerður. Segjum að báðir aðilar séu jafnt settir að því
er aðstöðu verðar, hvorugan sé hægt að telja neytanda í skilningi
finnsku laganna. Á fimm árum tvöfaldast verð á sementi. Krafist er,
að dómstólarnir breyti þessum samningi. Hvernig á að gera það? Á
að minnka sementsafgreiðsluna frá A um helming eða á að tvöfalda
verðið, sem B á að greiða. 1 þessu dæmi er rétt að hafa það í huga, að
við það var miðað í upphafi, að báðir aðilar hefðu jafna aðstöðu til
að meta þróunina í framtíðinni. Ef tekið er þriðja dæmið um, að gerð-
ur hafi verið samningur til langs tíma árið 1975. Vegna verðbólgunn-
ar gæti samningurinn á árinu 1978 verið orðinn mjög ósanngjarn og
óþolandi fyrir annan aðilann, þótt hann væri sanngjarn, þegar hann
var gerður. Miðum við, að dómstólar hefðu leiðrétt samninginn á árinu
1978 eftir svipuðum hugmyndum og fram komu í dönsku lagareglunni.
Verðbólgan heldur áfram, og 1982 er samningurinn aftur orðinn ósann-
gjarn og óþolandi. Verða dómstólarnir þá að breyta samningnum í
annað sinn? Ekki er þetta einfalt í vöfum.
5. Lagareglur geta verið fallegar á blaði, en framkvæmdaerfiðleikar
og önnur atriði geta haft í för með sér, að þær séu þýðingarlausar og
nái ekki markmiði sínu. Til þess, að reglurnar um heimild dómstóla
til að víkja til hliðar samningum að nokkru eða öllu leyti vegna verð-
bólgu verði til verulegs gagns, þarf að beita þeim. Ef reglum þessum
er mikið beitt, má vænta þess, að það orsaki aukið vinnuálag fyrir
dómstólana, en minnast mega menn þess, að í dag ráða dómstólarnir
varla við þá málamergð, sem yfir þá dynur. Þess er enn að minnast, að
dómstólaleiðin er bæði seinfarin, erfið og oft dýr. Þetta hefur það í
för með sér, að ástæða er til að ætla, að mál í þessum flokki myndu
ekki koma til dómstóla nema verulegir hagsmunir væru í veði eða um
að ræða fjárhagslega sterka aðila, sem hefðu ráð á því að fara dóm-
stólaleiðina, þótt seinfær sé og dýr. Hætt er við, að sá sem hefur erfið-
ari þjóðfélagsaðstöðu, yrði að sitja með sinn samning óleiðréttan.
Þetta eru atriði, sem hafa verður í huga, verði farið inn á þessa braut
hér á landi. Það er ljóst, að lagareglur ráða ekki bót á öllu böli og
óréttlæti.
107