Tímarit lögfræðinga - 01.11.1978, Blaðsíða 12

Dómstólum er heimilað að fella úr gildi gerða samninga, annað hvort
að hluta eða jafnvel að öllu leyti, ef þeir eru orðnir ósanngjarnir eða
óþolandi af völdum verðbólgu.
4. Verði settar lagareglur hér á landi, sem gefa dómstólum almenna
heimild til að fella úr gildi að nokkru leyti eða öllu gerða samninga,
sem orðnir eru ósanngjarnir og óþolandi vegna verðbólgu, rísa ýmsar
spurningar, hvernig með þessi mál skuli fara.
Ef mál er lagt fyrir dómstóla á þeim grundvelli að víkja beri samn-
ingi til hliðar vegna verðbólgu, hlýtur fyrsta spurningin að vera sú,
hvort breyta eigi samningnum þannig, að hann verði sanngjarn og
eðlilegur, eða hvort hann skuli fella úr gildi. í þessu sambandi má
benda á danska lagaákvæðið, sem segir, að við mat skuli taka tillit tii
aðstæðna við gerð samningsins, efni samningsins og atvik, er síðar
hafi gerst. Ekki virðist rétt að fella samning algjörlega úr gildi nema
að breytingar hafi orðið slíkar, að samningurinn sé orðinn mjög ósann-
gjarn og óhæfur fyrir annan samningsaðilann. 1 því sambandi verður
að taka tillit til þess, hver var aðstaða samningsaðilanna, þegar samn-
ingurinn var gerður, og hvort annar þeirra hafði mun veikari samnings-
aðstöðu en hinn. Þá er rétt að gæta þess, þegar um er að ræða samn-
inga, sem gerðir eru af voldugum viðskiptaaðilum, sem nota prentuð
samningaeyðublöð, að þeir, sem þau láta gera, hafa yfirleitt sterkari
aðstöðu en hinn samningsaðilinn. Sé ákveðið að fella samninginn úr
gildi, rísa enn margar spurningar. Á að fella samninginn úr gildi miðað
við stefnudag og láta allt, sem gerst hefur fyrir það tímamark, en inn-
an samningstímans, óbreytt standa? Eða er rétt að færa öll viðskiptin
til baka, þannig að aðilar verði jafnt settir eða svipað og samningurinn
hefði aldrei verið gerður? Þetta er mjög erfitt, eins og ljóst má vera,
þar sem oft myndi vera útilokað að gera aðilana jafn setta og þeir voru
fyrir samningsgerðina eða eins og samningurinn hefði aldrei verið
gerður. Það er nokkuð Ijóst, að það myndi vera sjaldgæft, að samn-
ingar yrðu felldir úr gildi, þótt breytingar hefðu orðið miklar af völd-
um verðbólgu. Frekar myndi verða gripið til þess ráðs að breyta samn-
ingunum, en það hefur einnig mikla galla og skerðir samningsfrelsið,
en leggja verður áherslq á, að það sé haldið í heiðri.
Þó að farið verði inn á þá braut að breyta samningunum, er ekki
þar með sagt, að lausn sé fengin á öllum málum. Tökum dæmi: Bank-
inn A lánaði húsbyggj andanum B peninga til 20 ára með 7% árs-
vöxtum. Þegar liðin eru 15 ár af lánstímanum, eru almennir ársvextir
orðnir 21%. Er þessi samningur ekki orðinn ósanngjarn og ófær, á
106