Tímarit lögfræðinga - 01.11.1978, Qupperneq 60

II) Afbrot sem mannsöfnuður eða hópur manna fremur.
(„Kollektiv kriminalitet").
Afbrot framin af mannfjölda eða hópi manna eru algeng víða erlendis og
þekkjast einnig hér á landi. Á fundinum urðu miklar umræður um þetta dag-
skrárefni. Er það skiljanlegt því að þessi afbrot geta verið bæði viðkvæm
og erfið úrslausnar, t.d. þegar skera þarf úr því hvort og hvenær mannfundur,
mótmæli í verki eða verkhindrun brjóti eða kunni að brjóta í bága við refsilög
og sé svo talið hverja skuii þá sækja til sakar og hverja ekki.
Greinarhöfundur lagði fram greinarstúf í máiinu og segir þar efnislega
meðai annars:
Það er sjálfsögð grundvallarregla að ef tveir eða fleiri menn vinna verk
saman, sem refsing er lögð við í lögum, ber að sækja þá báða eða alla til
sakar ef almenn refsiskilyrði eru fyrir hendi. Samkvæmt 70. gr. hinna íslensku
hegningarlaga nr. 19, 1940 skal það að jafnaði vera til þyngingar refsingu
ef fleiri en einn hafa framið afbrot í sameiningu.
Þegar fleiri menn en einn vinna verk eða eiga þátt í verki, sem refsing
er lögð við í lögum, geta hæglega komið upp ýmisleg vandamál og vafamál,
því að eigi er ávallt sjálfgefið að þeir verði allir sóttir til saka. Hér verður eigi
farið nánar út í það mál en aðeins nefnt, að maður er öðrum háður, t.d. vegna
fjölskyldubanda eða atvinnutengsla. Ef þannig refsivert athæfi er framið í
atvinnurekstri er yfirmaðurinn eða stjórnandinn sóttur til saka en ekki hinn
óbreytti starfsmaður, sem verkið hefur unnið, nema um mjög alvarlegt athæfi
hafi verið að ræða. í þessu sambandi má nefna praktískt dæmi á Islandi:
Ef skip er staðið að ólöglegum veiðum í fiskveiðilandhelginni er aðeins skip-
stjórinn sóttur til saka en ekki aðrir skipverjar, sem unnið hafa að veiðunum,
þó að þeir hefðu fengið hærri laun vegna meiri afla skipsins.
Þá kemur fyrir að hópur manna fremji refsivert athæfi. Upphafið getur verið
það, að haldinn er löglegur fundur og að honum loknum er farin lögleg kröfu-
eða mótmælaganga að tilteknum stað til að afhenda og leggja áherslu á sam-
þykkt fundarins en síðan kemur til upphlaups og óeirða, sem leiða til líkams-
meiðinga og eignaskemmda. Á seinustu tímum er einnig farið að bera á því að
hagsmunahópar í þjóðfélaginu bindist böndum um að hlíta eigi landslögum
og sýni það í verki.
í þessum tilvikum getur verið erfitt að draga ákveðna einstaklinga til refsi-
ábyrgðar og afla lögfullra sannana fyrir broti þeirra. Meginsjónarmiðin ættu
að vera þau að sækja fyrst og fremst leiðtogana til sakar, þá sem hvatt hafa
til lögbrotaverka, þá sem hafa framið þau eða tekið þátt í þeim en sleppa þeim,
sem ekkert hafa gert í verki eða hafa aðeins verið nærstaddir.
Lagaframkvæmd og dómsúrlausnir hér á landi sýnast vera í samræmi við
þessi meginsjónarmið. Hér verður eigi farið nánar út í þetta mál en
nefnd aðeins eftirtalin dómsmál:
1. Hrd. IV bls. 606 og VI bls. 360: Óeirðir í sambandi við fundi bæjar-
stjórnar Reykjavíkur 30. desember 1930 og 7. júlí og 9. nóvember 1932.
2. Hrd. VII bls. 568: Hópur manna í Vestmannaeyjum leysti gæslufanga úr
haldi f maí 1933.
3. Hrd. VIII bls. 566: í maí 1934 lenti mannfjöldi á Siglufirði í átökum við
lögreglulið, sem var til varnar, þar sem unnið var að fermingu skips, er verka-
lýðsfélagið hafði lýst afgreiðslubanni á.
154