Tímarit lögfræðinga - 01.12.1990, Blaðsíða 4

réttar og mörk hans og innanlandsréttar hafa orðið óljósari en áður var.
Samstarf evrópuþjóða í Evrópuráðinu og Evrópubandalaginu hefur byggt brýr
milli þjóðaréttar og landsréttar.
Hugmyndafræði réttarheimildanna er mismunandi eftir réttarkerfum og
tekur breytingum í tímans rás. Alkunna er hversu mismunandi áhersla er lögð á
sett lög og fordæmi á Bretlandseyjum annars vegar og á meginlandi Evrópu hins
vegar.
f þjóðarétti eru réttarheimildir taldar samningar, venjur og viðurkenndar
grundvallarreglur. Kenningar virtra fræðimanna og dómsúrlausnir eru viður-
kenndar sem stuðningsgögn við lögskýringar. í frönskum rétti eru staðfestir
alþjóðasamningar taldir æðri landslögum. Reglur Evrópuréttar eru réttarheim-
ildir í löndum Evrópubandalagsins og Evrópudómstóllinn túlkar fyrirmæli
samkvæmt markmiðum stofnsáttmála bandalaganna.
Norrænn réttur hefur ekki farið varhluta af þessum breytingum. Eftir
inngöngu Danmerkur í Evrópubandalagið gengur evrópuréttur fyrir dönskum
rétti, þar á meðal þjóðréttarreglur sem Evrópubandalagið er aðili að. Jafnframt
geta úrlausnir Evrópudómstólsins verið bindandi fyrir danska dómstóla um þau
efni sem reglur evrópuréttarins taka til. Svo róttækar breytingar varðandi
réttarheimildir og meðferð þeirra í því ríki sem stendur okkur næst í réttarlegu
og menningarlegu tilliti geta ekki látið okkur ósnortna.
Á undanförnum árum hafa ríkisstjórnir Norðurlanda farið nokkuð halloka
fyrir Mannréttindanefnd Evrópu og Mannréttindadómstólnum og um fátt er
meira rætt nú um stundir meðal norrænna lögfræðinga en evrópurétt, enda er
stefnt að því að öll Norðurlönd verði brátt aðilar að evrópsku efnahagssvæði og
lúti evrópskum lögum og dómstólum í nokkrum mæli.
í febrúar 1989 birtist sem fylgiskjal Skýrslu umboðsmanns Alþingis fyrir árið
1989 ritgerð eftir Stefán Má Stefánsson prófessor undir heitinu: „Um þörf á
iögfestingu þjóðréttarsamninga" þar sem meginniðurstöður höfundar eru þær, í
samræmi við viðurkenndar skoðanir, að þjóðréttarsamningar fái ekki sjálfkrafa
lagagildi hér á landi nema þeim sé veitt það með löggjöf; dómstólar verði að fara
eftir landslögum þar til þeim hafi verið breytt með lögformlegum hætti.
í dómum Hæstaréttar 1985 1290 og 1987 356 var talið að 2. gr. stjórnarskrár-
innar stæði því ekki í vegi að dómari sem jafnframt hafði haft afskipti af máli sem
lögregluyfirvald færi með málið fyrir dómi og dæmdi það. í HRD 9. janúar 1990
og nokkrum síðari dómum (12. janúar, 17. janúar, 2. febrúar, 5. febrúar, 8.
febrúar og 14. febrúar 1990) hefur Hæstiréttur komist að gagnstæðri niðurstöðu.
í millitíðinni hafði það gerst að dómfelldu í fyrri málunum höfðu kært til
Mannréttindanefndar Evrópu og nefndin skotið öðru málinu til Mannréttinda-
dómstólsins þar sem hún taldi að brotið hefði verið gegn mannréttindasáttmála
Evrópu með því að héraðsdómurinn hefði ekki verið óhlutdrægur. Málið hafði
130