Tímarit lögfræðinga - 01.12.1990, Side 5

verið fellt niður eftir að ríkisstjórnin hafði gert sátt við dómfellda. Sett höfðu
verið lög um aðskilnað dómsvalds og umboðsvalds í héraði, lög nr. 92/1989, en
þau ekki tekið gildi. Það höfðu þannig engar breytingar orðið á íslenskum
réttarheimildum í hefðbundnum skilningi sem leiða ættu til annarrar niðurstöðu
í síðari málunum en hinum fyrri.
Þann 24. maí 1989 féll í Mannréttindadómstólnum dómur í svokölluðu
Hauschildt-máli þar sem það var talið brot af hálfu ríkisstjórnar Danmerkur á
mannréttindasáttmálanum að dómarar sem höfðu úrskurðað mann í gæsluvarð-
hald tækju mál hans síðan til efnismeðferðar. Þann 22. janúar sl. vék sakadómari
sæti í máli manns sem hann hafði úrskurðað í gæsluvarðhald og var úrskurðurinn
staðfestur í Hæstarétti 2. febrúar.
Hvort tveggja hafði tíðkast um langan aldur á íslandi að sömu embættismenn
færu með lögregluvald og dómsvald og að dómarar dæmdu í málum manna eftir
að hafa úrskurðað þá í gæsluvarðhald. Enginn fræðilegur ágreiningur var um að
þessi háttur stæðist að íslenskum rétti.
Dómur Hæstaréttar frá 9. janúar sl. leiddi til setningar bráðabirgðalaga þann
13. janúar, nr. 1/1990, þess efnis að við embætti sýslumanna, bæjarfógeta og
lögreglustjóra skyldu starfa héraðsdómarar, skipaðir án auglýsingar tímabundið
til gildistöku aðskilnaðarlaganna, 1. júlí 1992, eða um rúmlega tveggja ára skeið,
og ekki njóta forgangs til embætta eftir þann tíma. Ekki er krafist embættisgeng-
is af dómurum þessum og þeim má fela umboðsstörf með samþykki þeirra. Lög
þessi virðast hafa verið sett í þeirri trú að með skipan þeirra og setningarhætti
væri komið á betra samræmi við fyrirmæli mannréttindasáttmálans en verið
hafði.
í 1. hefti tímaritsins á þessu ári er grein eftir Ragnar Aðalsteinsson hæstarétt-
arlögmann er nefnist „Alþjóðlegir mannréttindasáttmálar og íslenskur lands-
réttur“. I grein þessari er fjallað um sjónarmið Stefáns Más Stefánssonar um
lagagildi þjóðréttarsamninga og hæstaréttardóminn frá 9. janúar 1990. Meg-
inniðurstaðan í greininni er sú að ákvæði alþjóðlegra mannréttindasamninga,
sem ísland hefur fullgilt, séu nú hluti landsréttar og að ósamþýðanleg ákvæði
landslaga verði að víkja; dómstólum sé því skylt að beita reglum slíkra samninga
og veita þeim forgang.
Það sem hér hefur verið rakið hlýtur að vekja íslenska lagamenn til umhugs-
unar og endurskoðunar á viðhorfum til hugmyndafræði réttarheimilda íslensks
réttar. Röksemdafærsla Hæstaréttar í tilvitnuðum dómum frá byrjun þessa árs
gefur sérstakt tilefni til að íhuga hvort réttmætt sé að leggja áherslu á skilsmun
bindandi réttarheimilda og annarra þátta sem réttilega ráða um mótun þeirrar
reglu sem dómstóll telur eiga við ákveðið tilvik. Það er einnig athyglisvert að
allir norrænu dómararnir í Hauschildt-málinu voru á gagnstæðri skoðun við
meirihlutann, en einn þessara dómenda, Þór Vilhjálmsson, stóð að dómi
131