Tímarit lögfræðinga - 01.11.1996, Page 11

Uppgjör það, sem fram fer í tilefni riftunar, getur oft verið flókið, t.d. mat á
hæfilegri leigu fyrir afnot, greiðslur fyrir endurbætur o.s.frv. Eins er hugsanlegt,
að greiðslu verði ekki skilað, t.d. vegna þess að hún er farin forgörðum. Sjá þó
H 1981 997 (m.b. Skálafell) og H 1987 338 (Heildsala). í fyrra málinu stóð það
ekki í vegi riftunar af hálfu kaupanda, að bátur sá, sem kaup höfðu verið gerð
um, fórst í róðri og varð því ekki lengur skilað seljendum. I síðara málinu var
talið, að það stæði ekki í vegi fyrir viðurkenningardómi um riftun, þótt kaup-
andi heildsölunnar hefði selt hluta af þeim vörum, sem hún keypti af seljanda,
og þótt seljandinn hefði selt veðskuldabréf þau, sem kaupandinn greiddi hluta
kaupverðsins með.
Þá er það ókostur riftunar í samanburði við afslátt, að erfitt getur verið að
leiða sönnur að því, að gagnaðili hafi beitt svikum. Hefur oft komið fram
ákveðin tregða hjá dómstólum við því að byggja niðurstöður í gallamálum á
svikum, sbr. t.d. H 1963 378 (Stórholt). Loks er þess að geta, að það kann að
vera matskennt atriði, hvenær fullnægt er því skilyrði riftunar, að vanefnd sé
veruleg. Um tilvik, þar sem riftunarkröfu kaupanda var hafnað, en kaupanda
dæmdur afsláttur sjá t.d. H 1994 1335 (Laufás).15
2.3 Skaðabætur
Skaðabætur lýsa sér í því, að skuldari greiðir kröfuhafa fjárhæð, sem hefur
það að markmiði að gera kröfuhafann eins settan og réttar efndir hefðu farið
fram (efndabætur). Er slrk bótagreiðsla ýmist innt af hendi til viðbótar efndum
in natura og kemur þá sem eins konar uppbót, eða þá að skaðabætur koma í stað
efnda in natura.16
Bætur er einnig hægt að ákvarða á öðrum grundvelli, þ.e. á þeim grundvelli,
að samningsaðili verði eins settur og enginn samningur hefði verið gerður
(vangildisbætur). Samningsaðili getur t.d. á þeim grundvelli krafist þess að fá
bættan kostnað sinn af samningsgerðinni, en það er honum hagstæðara en
efndabætur, ef ekki hefur verið um að ræða hagkvæman samning frá fjár-
hagslegu sjónarmiði.17 Vangildisbætur bæta fyrst og fremst tjón, sem samnings-
aðili bíður vegna þess, að hann reiðir sig á samning, sem reynist ógildur eða er
rift.
Skilyrði skaðabóta í lausafjárkaupum vegna galla á söluhlut eru ýmist þau, að
hlut skorti þá eiginleika, sem ætla má, að áskildir hafi verið; að um sé að ræða
vanrækslu seljanda eftir kaup; að seljandi hafi haft svik í frammi, sbr. 2. mgr.
42. gr. kpl., þegar um einstaklega ákveðin kaup er að ræða. Einnig hefur verið
talið, að vanræksla seljanda á því að upplýsa kaupanda um ástand og eiginleika
hins selda, geti leitt til bótaskyldu seljanda, sbr. t.d. H 1986 543 (Citroen GS
Pallas) og H 1963 378 (Stórholt).
15 Bernhard Gomard: Obligationsret, 2. del, bls. 129-130.
16 Bernhard Gomard: Obligationsret, 2. del, bls. 151-152.
17 Um mun efndabóta og vangildisbóta sjá t.d. Bernhard Gomard: Obligationsret, 2. del, bls.
32.
161