Tímarit lögfræðinga - 01.11.1996, Síða 14

og hagstæðara að krefjast afsláttar heldur en riftunar, ef ekki er hægt að skila
gagngreiðslunni til baka, t.d. vegna þess að hún hefur farið forgörðum eða
vegna þess, að hún er ekki í sama ásigkomulagi og hún var, sbr. 1. mgr. 57. gr.
kaupalaga.25
Það á þó ekki við í öllum tilvikum, að kaupandi sé betur settur með að halda
söluhlut og fá afslátt í stað þess að rifta kaupum. Aðstæður geta í vissum
tilvikum verið með þeim hætti, að gölluð greiðsla sé kaupanda harla lítils virði,
þótt afsláttur komi í kjölfarið. Carl Jacob Arnholm nefnir það sérstæða dæmi,
að fyrir þann mann, sem pantað hefur hárkollu, sem á að vera svo góð, að
ómögulegt sé að greina hana frá hans eigin hári, sé það lítils virði að fá lélega
hárkollu, sem ekki fullnægir framangreindum kröfum, þótt afsláttur fylgi með.
Og kaupandi, sem kernur í ostabúð til þess að kaupa fyrsta flokks ost, þarf ekki
að leggja sér til rnunns skemmdan ost, þótt afsláttur fylgi með til bragðbætis.26
Afsláttur getur leitt til niðurstöðu, sem er fjárhagslega hagstæðari fyrir
kaupanda heldur en skaðabætur, ef hlutur hefur verið seldur yfir sannvirði.27 Sjá
nánar um það atriði kafla 5.1.
Afsláttur getur verið hagstæðari fyrir seljanda heldur en riftun. Seljandi þarf
þá einvörðungu að lækka endurgjaldið, en hann þarf ekki að taka hlutinn til
baka og leita sér síðan að nýjum viðsemjanda. Má segja, að afsláttur leggi
yfirleitt ekki eins þungar byrðar á seljandann eins og riftun getur gert.28
Því verður þó ekki haldið fram, að afsláttur sé alltaf seljanda hagstæðara
vanefndaúrræði heldur en riftun. Þannig má hugsa sér það dæmi, að A selji B
bíl fyrir 100.000 krónur og síðar kemur í ljós, að á bílnum er galli, sem rýrir
verðgildi hans um 25%. Vel má hugsa sér, að A hefði alls ekki selt bílinn fyrir
75.000 krónur, ef hann hefði vitað um gallann. Hann hefði t.d. getað notað
bílinn sjálfur eða látið gera við hann fyrir lægri fjárhæð en afslættinum nemur.
Þótt seljandi geti fært að því sönnur, að hann hefði ekki selt hlutinn á hinu lægra
verði, ef hann hefði vitað um gallann, getur hann ekki fengið samninginn lýstan
óskuldbindandi fyrir sig nema í algjörum undantekningartilvikum.29
Okostir afsláttar eru helstir þeir, að hann getur í vissum tilvikum leitt til
fjárhagslegrar niðurstöðu, sem er óhagstæðari heldur en skaðabætur. Afsláttur
bætir ekki fylgitjón heldur einvörðungu verðrýrnun þá, sem vanefnd veldur á
hinu selda. Að vísu er bættur kostnaður sá, sem samningsaðili hefur af því að
staðreyna gallann, sbr. H 1967 108 (Bugðulækur).30 Fjárhæð afsláttar er miðuð
við kaupverðið eins og það var, og fylgir fjárhæðin því ekki verðbólgu.31 Þá
25 Bernhard Gomard: Obligationsret, 2. del, bls. 31 og 129.
26 Carl Jacob Arnholm: Almindelig Obligasjonsrett, bls. 288.
27 Carl Jacob Arnholm: Almindelig Obligasjonsrett, bls. 287.
28 Sjá t.d. Bernhard Gomard: Obligationsretten, 1. del, bls. 171.
29 Sjá t.d. Carl Jacob Arnholm: Almindelig Obligasjonsrett, bls. 288-289; Kristen
Andersen: Kjopsrett, Osló 1962, bls. 188; Bernhard Gomard: Obligationsret, 2. del, bls.
134.
30 Sjá einnig Henry Ussing: Kpb, bls. 137.
164