Tímarit lögfræðinga - 01.11.1996, Side 61

undantekningu frá þeirri reglu, sem gengið hafi verið út frá um árabil. Þá er því
mótmælt, að ástæða sé til að gera greinarmun á dómsátt, sem gerð er undir
rekstri máls, og öðrum sáttum. Sagt er, að geymi réttarfarslögin ekki ákvæði um
annað, fari heimildir málflutningsumboðsmanns alfarið eftir sérstökum fyrir-
mælum umbjóðanda. Réttarfarsrök geti ekki byggt út rétti umbjóðandans til að
ráðstafa kröfu sinni með þeim hætti, sem honum sýnist. Skjólstæð-ingurinn sé
eigandi kröfunnar og það sé hans að ákveða, hvort gera skuli sátt í málinu eða
ekki. Þeirri skoðun er mótmælt, að aðili máls, sem felur málflutnings-
umboðsmanni að annast flutning máls fyrir sína hönd, geri almennt ráð fyrir
því, að málflytjandinn muni reyna að leita sátta. Þó sé gert ráð fyrir undan-
tekningu í ákveðnum tilvikum. Vel geti verið réttlætanlegt að heimila mál-
flutningsumboðsmanni að gera sátt án sérstaks umboðs, ef kröfur umbjóðanda
hans eru að fullu teknar til greina. Stefnandinn hafi til að mynda enga sérstaka
hagsmuni af því að hafna boði um greiðslu kröfunnar með afborgunum á stuttu
tímabili, enda gjaldfalli öll sáttin við greiðslufall. Með þessum hætti sé einnig
komið í veg fyrir áfrýjun til æðra dóms, en slíkt geti valdið verulegum töfum á
greiðslu kröfunnar. I tilvikum sem þessum geti tillitið til hagsmuna gagnaðila
verið fullnægjandi röksemd fyrir því að heimila málflutningsumboðsmanni að
gera sátt fyrir hönd umbjóðanda síns með bindandi hætti fyrir hann. Engu að
síður gæti umbjóðandi þó ávallt takmarkað heimild umboðsmannsins til þessara
verka. Til dæmis væri málflutningsumboðsmanni óheimilt að gera sátt, ef
honum væri ljóst, að skjólstæðingur hans vildi fá dóm í málinu, en svo kann að
vera, þegar hann vill til dæmis skapa fordæmi fyrir önnur sams konar mál.
Fleiri hafa lýst sig sammála þessari undantekningu, sem hér var nefnd.48
Ef litið er til réttarreglna í öðrum löndum, er ýmist hvort málflutn-
ingsumboðsmanni er heimilt að gera sátt í máli án sérstaks umboðs eða ekki.
Til dæmis mun slfk heimild vera fyrir hendi í þýskum og austurrískum rétti og
einnig í sænskum rétti, en gagnstæð regla virðist hins vegar gilda í norskum,
frönskum og finnskum rétti.49
Þrátt fyrir ofangreinda dóma Hæstaréttar frá 1984 og 1990, er algengt í
framkvæmd, að lögmenn riti undir dómsátt, án þess að hafa fengið til þess
sérstakt umboð frá skjólstæðingi sínum. Hugsanlegt er, að réttarvenja hafi
myndast, sem teldist rýmka umboð lögmanna til gerðar dómsáttar í einhverjum
tilvikum, en óvarlegt þykir að fullyrða um slíkt.50 Hins vegar má leiða að því
líkur, að lagarök leiði til sömu niðurstöðu við ákveðnar aðstæður. Þau tilvik,
sem hér eru höfð í huga, eru einkum þau, þegar tilgangur dómsáttar er sá einn
að veita greiðslufrest á kröfum stefnanda. Aður var nefnt, að talið hefði verið,
48 Hurwitz og Gomard: Tvistemál, bls. 106. Munch-Pedersen, Den danske Retspleje II, bls.
70, telur, að gerð dómsáttar geti við vissar aðstæður verið réttlætanleg, en rökstyður það ekki
frekar.
49 von Eyben, Juristen 1949, bls. 82.
50 Einar Amórsson og Theodór B. Líndal: Réttarfar I. hefti, bls. 111. Talið er, að þótt
lögmenn afli sér oft víðtæks umboðs, sé það tæplega grundvöllur venju.
211