Tímarit lögfræðinga - 01.09.2000, Blaðsíða 60

að vaxtalögin hafa í raun gilt um almenna vexti og dráttarvexti á allar peninga-
kröfur, nema annað hafi leitt af lögum. I löggjöf hafa einungis verið fáar
sérreglur, sem mælt hafa fyrir um almenna vexti, dráttarvexti eða annað endur-
gjald fyrir skuld og hafa þessi sérákvæði yfirleitt gilt unr heimtu opinberra
gjalda. Með þessum ákvæðum hefur löggjafinn almennt veitt ríkinu sérstaka og
betri stöðu en aðrir kröfuhafar njóta, sbr. t.d. 2. mgr. 28. gr. laga nr. 45/1987,
um staðgreiðslu opinberra gjalda, og 27. og 28. gr. laga nr. 50/1988, um virðis-
aukaskatt. Sú staðreynd að vaxtalögin hafa gilt um flestar peningakröfur, bæði
á sviði einkaréttar og opinbers réttar, hefur tryggt mikið samræmi í réttarfram-
kvæmd. Ekki verður séð, að af þessari skipan hafi leitt óhagræði. Réttarástandið
á þessu sviði hefur því verið einsleitara hér á landi en á öðrum Norðurlöndum
og er vissulega æskilegt ef svo yrði áfram.
2.2 Frávíkjanlegar eða ófrávíkjanlegar reglur?
í 3. gr. vaxtalaga segir svo: „Akvæði II. og III. kafla laga þessara um ákvörð-
un vaxta gilda því aðeins að ekki leiði annað af lögum, samningum eða venju“.
Eins og fyrr segir hefur, þrátt fyrir orðalag ákvæðisins, skýring þess í
réttarframkvæmd verið á þann veg, að ýmsar takmarkanir væru á heimildum til
þess að semja á annan veg en reglur III. kafla laganna um dráttarvexti mæla
fyrir um. Þannig hefur verið talið, að ekki mætti víkja frá reglum kaflans um
hæð dráttarvaxta, né heldur um upphafstíma þeirra eða vaxtavexti, ef þeir
samningar væru skuldara í óhag.6 Hæstiréttur sýnist hafa fylgt þessu viðhorfi,
að því leyti sem álitamál um það hafa komið til kasta hans, sbr. H 1988 1570.
A síðustu árum hafa komið fram raddir um að aflétta eigi framangreindum
hömlum á því að semja um hæð dráttarvaxta. Hefur m.a. verið vísað til þess, að
á öðrum Norðurlöndum sé þetta heimilt og gert í ríkum mæli, þannig að í
framkvæmd sé algengara en ekki að kröfur beri umsamda dráttarvexti en þá
mörkum fjármunaréttar og annarra greina og á sviði sifjaréttar, sbr. Gösta Walen: Lagen om
skuldebrev, bls. 253. Ekki er þess getið í umfjöllun Walen, að reglum laganna verði beitt á sviði
opinbers réttar, sjá bls. 253-256. í riti Mikael Mellqvist og Ingemar Persson: Fordran & skuld,
bls. 66 segir að „... i viss utstráckning kan RL [Rántelag] tillámpas analogt áven pá penning-
fordringar utanför förmögenhetsrattens omráde". í 1. gr. norsku vaxtalaganna segir svo: „Denne lov
gjelder for pengekrav pá formuerettens omráde for sá vidt ikke annet fplger av avtale eller er
bestemt i eller i medhold av lov“. Þetta hefur verið skýrt svo, að ekki sé unnt að beita lögunum á
öðrum réttarsviðum með lögjöfnun, sbr. t.d. Trygve Bergsáker: Pengekravsrett, bls. 179. Hins
vegar er í ýmsum sérlögum, sem taka til krafna opinbers réttar eðlis, vísað um vexti til vaxtalaga,
sbr. Olav Torvund: Pengekravsrett, bls. 118. í 1. mgr. 1. gr. dönsku vaxtalaganna segir: „Loven
gælder for rente af pengekrav pá formuerettens omráde, jf dog § 8“. I 1. mgr. 8. gr. segir svo: „Hvis
pengekrav uden for formuerettens omráde ikke betales i rette tid, skal rente som fastsat efter § 5,
stk. 1 og 2, betales fra den dag, da fordringshaveren begyndte retsforfplgning til betaling av
gælden". í 2. mgr. eru tiltekin ýmis ákvæði vaxtalaga, sem einnig eiga að gilda um peningakröfur
utan sviðs fjármunaréttar. Af þessum ákvæðum leiðir, að gildissvið laganna er í raun mun víðtækara
en 1. mgr. 1. gr. gefur tilefni til að ætla, a.m.k. eftir að mál er höfðað til heimtu krafna.
6 Sjá Viðar Már Matthíasson: „Um vexti og dráttarvexti í lögum og lagaframkvæmd". Úlfljómr.
1. tbl. 1996, bls. 37-40.
128