Tímarit lögfræðinga - 01.09.2000, Blaðsíða 77

hina hlutlausu niðurstöðu. Eitt meginatriðið er að heimildin þarf að vera
almenns eðlis, þ.e. gilda um öll sambærileg tilvik. Stundum er sagt um laga-
námið að hið stærsta sem lærist, og kannski það eina sem skipti verulegu máli,
sé að öðlast hinn júridíska þankagang. Hver er hann? Engar einhlítar skýringar
eru til. Ég held að hann felist aðallega í þrennu: að greina aðalatriði frá
aukaatriðum, að vera hlutlægur við mat á því hvað skiptir máli og síðast en ekki
síst að hugsa aðeins um eitt í einu.
3. ÞRJÁR VÍSBENDINGAR UM LAUSUNG í LAGAFRAMKVÆMD
Ég fæ ekki varist þeirri hugsun að á síðari tímum gæti í auknum mæli
nokkurrar lausungar í lagaframkvæmdinni á íslandi. Menn telji hinar hefð-
bundnu réttarheimildir ekki lengur binda sig með þeim hætti sem hingað til
hefur verið talið. Meira sé heimilt en áður. Um þetta skulu nefndar þrjár vís-
bendingar.
3.1 Margar jafnréttar niðurstöður
í fyrsta lagi skal nefnt að fræðimenn í íslenskri lögfræði flytja okkur kenn-
ingar um að til séu fleiri en ein, jafnvel margar jafnréttar niðurstöður í sama
lögfræðilega úrlausnarefninu. Dómstólar hafi ekki aðeins þau verkefni að finna
viðeigandi réttarheimildir og skýra lög, heldur hafi þeir líka lagasetningarvald,
jafnvel til jafns við löggjafann, og fari með það honum til aðhalds og mótvægis,
eins og það hefur verið orðað. Það nýjasta og sérkennilegasta sem heyrst hefur
af þessum toga er að dómstólar eigi að vera „spegill almenningsálitsins".
Bráðum verða skoðanakannanir Gallups líklega veigamestu heimildir réttarins.
Þá þyrfti kannski að setja reglur um hvort kanna beri almenningsálitið fyrir eða
eftir hádegi, svo mjög sem það kann að breytast yfir daginn. Ég hef fjallað um
þessar kenningar á öðrum vettvangi og hlífi því fundarmönnum við frekari
ræðu um þær nú. Ég segi aðeins að þær eru mjög til þess fallnar að auka á
agaleysi og lausung við meðferð réttarheimilda þegar leyst er úr lögfræðilegum
viðfangsefnum.
3.2 Reglur samkvæmt milliríkjasamningum
í öðru lagi þykir mér sem að undanförnu hafi orðið vart tilhneiginga til að
telja lagareglur, sem til hafa orðið í alþjóðlegu samstarfi, öðlast gildi á íslandi
án þess að þær hafi verið leiddar í lög og birtar á stjómskipulegan hátt. Viðhorf
af þessu tagi hafa ekki síst tengst samningnum um hið Evrópska efnahagssvæði
sem ísland gerðist aðili að með lögum nr. 2/1993. Ég fæ ekki betur séð en að í
viðhorfum þessum felist fráhvarf frá hefðbundnum sjónarmiðum um réttar-
heimildimar og raunar sýnist mér að hér séu á ferðinni tilhneigingar til að telja
lagasetningarvald á íslandi komið að nokkru leyti úr höndum Alþingis og í
hendur alþjóðastofnana.
145