Tímarit lögfræðinga - 01.02.2002, Blaðsíða 62

8. KOSTNAÐUR BEIÐANDA UM AFHENDINGU BARNS
SAMKVÆMT EVRÓPUSAMNINGNUM OG HAAGSAMNINGNUM
9. HLUTVERK MÓTTÖKUSTJÓRNVALDA
10. LOKAORÐ
1. INNGANGUR
Á undanfömum ámm og áratugum hafa orðið miklar breytingar á milliríkja-
samskiptum. Sovétríkin liðuðust í sundur, jámtjaldið féll og landamæri Evrópu
hafa opnast með tilkomu Evrópusambandsins, svo að dæmi séu nefnd. Um leið
hafa opnast ný tækifæri fyrir menntun, atvinnu og búsetu í fjarlægum löndum.
Samhliða því hafa búferlaflutningar milli landa færst í vöxt og hjónaböndum og
samböndum fólks af ólíku þjóðemi fjölgað. í kjölfarið hafa fylgt hjónaskilnaðir
og sundraðar fjölskyldur þar sem böm hafa orðið bitbein foreldra sem ekki búa
lengur í sama landi og tilheyra oft ólíkum menningarheimum. Brottnám bama
hefur að sama skapi aukist og verið vaxandi alþjóðlegt vandamál síðustu ára-
tugi. íslendingar hafa ekki farið varhluta af þeirri þróun en mönnum er enn í
fersku minni barátta Sophiu Hansen á tíunda áratug síðustu aldar fyrir því að
tyrkneskur, fyrrnm eiginmaður hennar skilaði tveimur dætrum þeirra aftur til
íslands að lokinni umgengni í Tyrklandi. Önnur deila, sem ekki er síður kunn
meðal lögfræðinga, er ágreiningur milli Ernu Eyjólfsdóttur annars vegar og
James Brian Grayson og Frederick A. Pittman hins vegar um forsjá tveggja
stúlkna sem konan flutti til íslands frá Bandaríkjunum í maí 1992 þrátt fyrir
bráðabirgðaúrskurði dómstóla í Flórida sem bönnuðu för stúlknanna úr lögsögu
þeirra. Málin eiga það sammerkt að varða hagsmuni hálf-íslenskra bama sem á
þeim tíma nutu ekki vemdar alþjóðasamninga sem gerðir höfðu verið gagngert
í því skyni að tryggja rétt barnanna; í fyrra tilvikinu til forsjár hjá móður sinni
og í seinna tilvikinu til að skorið væri endanlega úr ágreiningi um forsjá þeirra
af þar til bærum yfirvöldum. En nú er öldin önnur. Með gildistöku laga nr.
160/1995 um viðurkenningu og fullnustu erlendra ákvarðana um forsjá bama,
afhendingu brottnuminna bama o.fl. var stigið stórt skref til framfara. Lögin
gerðu íslenska ríkinu kleift að fullgilda tvo alþjóðasamninga sem rétta eiga hlut
barna sem numin hafa verið á brott eða ekki hafa verið staðin lögmæt skil á
milli alþjóðlegra landamæra. Sá fyrri er Evrópusamningur frá 20. maí 1980 um
viðurkenningu og fullnustu ákvarðana varðandi forsjá bama og endurheimt for-
sjár bama sem gerður var á vettvangi Evrópuráðsins, oft kallaður Evrópu-
samningurinn. Hinn síðari er samningur sem gerður var á vegum Haagráð-
stefnunnar um alþjóðlegan einkamálarétt 25. október 1980 en sá samningur,
oftast nefndur Haagsamningurinn, fjallar um einkaréttarleg áhrif af brottnámi
barna til flutnings milli landa. Mál Sophiu Hansen og Ernu Eyjólfsdóttur verða
ekki rædd frekar en óhætt er að slá því föstu að þau hefðu fengið aðra meðferð
en raun varð á hefðu samningamir verið í gildi milli íslands annars vegar og
Tyrklands og Bandaríkjanna hins vegar.
Hér á eftir verður fjallað um meginmarkmið samninganna, helstu skilyrði
56