Tímarit lögfræðinga - 01.02.2002, Blaðsíða 36

Ákvæði 1. mgr. 4. gr. kpl. leggur ekki einungis bann við samningsskilmálum
sem eru neytendum óhagstæðir heldur hindrar það einnig að seljandinn byggi
t.d. á venju sem er kaupanda í neytendakaupum óhagstæðari en ákvæði laganna.
Af ákvæðum greinarinnar leiðir því að heimilt er að semja um kjör sem eru
neytendum hagstæðari en vera mundi samkvæmt lögunum. Fyrir þau réttindi
sem kaupandi nýtur samkvæmt bindandi lagareglum verður hann þó ekki látinn
greiða sérstaklega. Hins vegar má gegn gjaldi falla frá löglegum fyrirvara, t.d.
fyrirvara þess efnis að hlutur sé seldur „í því ástandi, sem hann er“.
Kaupalögin sjálf skilgreina hvaða kaup teljist til neytendakaupa í skilningi
þeirra laga, sbr. 2. mgr. 4. gr. Af skilgreiningunni leiðir að sérhver kaup sem
venjulegur neytandi gerir teljast ekki sjálfkrafa til neytendakaupa. í fyrsta lagi
þarf seljandinn að hafa atvinnu sína af sölu og í öðru lagi þarf söluhlutur aðal-
lega að vera ætlaður til persónulegra nota fyrir kaupandann, fjölskyldu hans,
heimilisfólk eða þá sem hann umgengst. Að þýðingu þessara skilyrða verður
nánar vikið hér á eftir en til skýringa skal þess getið að t.d. venjuleg jólainnkaup
teljast til neytendakaupa.
Hin hefðbundnu neytendakaup eru samkvæmt framansögðu kaup milli selj-
anda sem hefur atvinnu sína af sölustarfsemi og viðskiptavinar um hlut til per-
sónulegra nota fyrir hinn síðamefnda. Til neytendakaupa teljast því ekki inn-
kaup af hálfu atvinnurekenda, opinberra stofnana, félaga og fyrirtækja af ýmsu
tagi. Þá falla utan skilgreiningarinnar kaup einstaklings á hlutum til nota í at-
vinnurekstri sínum, t.d. þegar smiður eða bóndi kaupir vél eða verkfæri til nota
við vinnu sína.
Hafa verður í huga að neytendakaup eru í eðli sínu ákaflega mismunandi
enda eru þær vörur sem neytendur kaupa ólíkar og aðferðimar við samnings-
gerðina mismunandi. Þannig má sem dæmi nefna annars vegar hluti til daglegra
nota, t.d. matvörur og fatnað. Samningar um slíkar vörar era oftast munnlegir,
gerðir með litlum fyrirvara og í þeim er sjaldnast tekin afstaða til annars en
kaupverðsins. Þegar svo hagar til hafa ýmsar reglur kaupalaganna, t.d. um eig-
inleika söluhlutar og vanefndaafleiðingar, mikla þýðingu í skiptum samnings-
aðila.
Hins vegar er um verðmætari hluti að ræða sem sjaldnar eru keyptir, t.d.
eldavélar, uppþvottavélar, sjónvarp og útvarp. Algengt er að samningar um slík
kaup séu skriflegir og á stöðluðu formi og reynir þá oft meira á reglur um túlkun
samninga fremur en reglur kaupalaganna sjálfra. Þau lögfræðilegu álitaefni sem
rísa í tengslum við slík kaup geta því eðli málsins samkvæmt verið af mjög
ólíkum toga.
8.2 Sölustarfsemi sé atvinna seljanda
í 2. mgr. 4. gr. kpl. er sem fyrr segir skilgreint hvaða kaup teljast til neyt-
endakaupa. í skilgreiningunni kemur í fyrsta lagi fram að seljandinn þarf að
hafa sölustarfsemi að atvinnu svo að um neytendakaup geti verið að ræða. Af
því leiðir að innbyrðis sala milli neytenda telst ekki vera neytendakaup í skiln-
30