Tímarit lögfræðinga - 01.02.2002, Blaðsíða 15

Ýmsir telja, að meginskýringin hljóti að vera sú, að dómstólamir hafi verið
að fóta sig á hinum nýju mannréttindaákvæðum stjómarskrárinnar, og þá hafi
einkum vafist fyrir þeim að höndla hina margslungnu jafnræðisreglu, og í þeirri
glímu hafi þeir farið nokkuð út fyrir þau mörk, sem viðtekið hefur verið að
draga á milli valdheimilda löggjafarvalds og dómstóla og þegar verst lætur,
raskað þeim í gmndvallaratriðum.
3. VALDHEIMILDIR LÖGGJAFANS OG FJÁRSTJÓRN RÍKISINS
Röskun á þessum mörkum veldur ekki aðeins vandræðum fyrir dómstólana
og margvíslegum vandkvæðum í landsstjóminni, heldur getur hún að mínu mati
haft djúpstæð og alvarleg áhrif á lýðræðislega þróun stjómkerfis okkar og graf-
ið undan ákveðinni útfærslu lýðræðislegra stjómarhátta og ábyrgðar, sem inn-
byggð er í stjómkerfið sjálft. Mannréttindaákvæðin tryggja nefnilega ekki ein
sér þau grandvallarréttindi, sem þeim er ætlað að vemda. Athafnafrelsi ein-
staklinganna hlýtur einnig að sækja stoð sína í þær grandvallarreglur, sem
stjóm og skipulag samfélagsins - sjálf stjómskipun ríkisins - byggist á, og þar
era löggjafanum augljóslega fengin undirtökin gagnvart öðram handhöfum
ríkisvalds, m.a. með þeim áhrifum, sem honum era tryggð, á fjárstjóm ríkisins.
Hér þarf ekki að eyða mörgum orðum í að rifja upp, af hverju ekki er fullt
jafnræði með réttarstöðu hvers handhafa ríkisvaldsins um sig, og hvers vegna
löggjafínn nýtur þar algerrar lykilstöðu gagnvart öðram handhöfum ríkisvalds.
Svarið liggur í augum uppi, og í því svari birtast e.t.v. hvað skýrast hugmyndir
vestrænna manna um lýðræðislega stjómarhætti og réttaröryggi borgaranna:
Það er vegna þess, að sá handhafi ríkisvaldsins, sem þetta vald er falið, er sá
eini, sem fólkið í landinu getur milliliðalaust náð til. Hann er valinn með reglu-
legu millibili í almennum kosningum. Til kjósendanna sækir löggjafarþingið
umboð sitt, og þeim stendur það skil gjörða sinna á minnst fjögurra ára fresti.
Af þeim sökum er þessari stofnun ekki aðeins falin meðferð löggjafarvaldsins,
heldur er henni einnig tryggð margvísleg áhrif önnur á alla framkvæmdastjóm
ríkisins, bæði með þingræðisvenjunni og fjárstjómarvaldinu. Aðrir handhafar
ríkisvalds sækja ekki umboð sitt til þjóðarinnar með viðlíka hætti, og af því
hljóta starfsskilyrði þeirra og afstaða til löggjafans að mótast.9
Þessi grandvallarmunur á eðli löggjafans annars vegar og dómstóla hins
vegar og á aðkomu þeirra að störfum sínum, tel ég að veiti okkur veigamikla
leiðbeiningu um, hversu langt dómstólar geti gengið í því að endurskoða mat
löggjafans, t.a.m. á inntaki mannréttindaákvæða stjómarskrárinnar. Eg tel
reyndar, að þar séu ákveðin mörk dregin, sér í lagi að því er varðar þau réttindi,
sem talin era efnahagslegs, félagslegs og menningarlegs og mér liggur við að
segja pólitísks eðlis. Þetta era þau réttindi, sem stundum era skilgreind sem
9 Sbr. Christensen, B.: Forvaltningsret. Opgaver. Hjemmel. Organisation. 2. útg. 1997, bls. 104;
Ólafur Jóhannesson. bls. 94.
9