Tímarit lögfræðinga - 01.02.2002, Blaðsíða 47

lýðsfélögum er ætlað að sinna en þar segir: „Stéttarfélög eru lögformlegur
samningsaðili um kaup og kjör meðlima sinna, enda hafí félagið [leturbreyting
mín] í samþykktum sínum ákveðið að láta starfsemi sína taka til slíkra mál-
efna“. Löng hefð er fyrir því að verkalýðsfélögin sinni margþættu félagslegu
hlutverki öðru en því að semja um kaupið eitt eins og endurspeglast 1. mgr. 5.
gr. 1. nr. 80/1938 sem áður er vitnað til. T.d. hafa verkalýðsfélögin frá upphafi
talið lífeyrismál, húsnæðismál, almannatryggingamál, orlofsheimilamál, örygg-
is- og vinnuvemdarmál, menningarmál, menntamál og sjúkratryggingar falla
undir verksvið sitt. Þetta kemur m.a. fram í greinargerð með lögum nr. 80/1938
þar sem öryggi á vinnustöðum, hámarksvinnutími o.fl. er flokkað með réttind-
um verkafólks.3 Til þess að sinna þessum hlutverkum er verkalýðsfélögum m.a.
talið heimilt að safna sjóðum og ráðstafa þeim en í fmmbernsku verkalýðs-
hreyfingarinnar við lok 19. aldar og í upphafi 20. aldar var sá réttur víða um-
deildur.4 Hér á íslandi hefur réttur til sjóðssöfnunar og ráðstöfunar þeirra til fé-
lagslegra málefna ekki verið umdeildur og ber starfsemi verkalýðshreyfingar-
innar þess skýr merki. Nægir þar að vísa til þjónustu verkalýðsfélaganna við
einstaka félagsmenn hvað varðar ráðningarsamninga þeirra og einstaklings-
bundin réttindi á vinnustað og til reksturs sjúkra- og orlofsheimilasjóða. Þetta
birtist þó ekki síst í rekstri öflugra söfnunarlífeyrissjóða sem jöfnum höndum
greiða ellilífeyri, örorkulífeyri, makalífeyri og bamalífeyri og mynda órjúfan-
legan hluta af félagslegu öryggiskerfi verkafólks og samfélagsins í heild.
3. NÚNINGSFLETIRNIR
Til þess að standa undir þeirri starfsemi sem að framan er lýst greiðir launa-
fólk félagsgjöld til verkalýðsfélaganna og atvinnurekendur greiða gjöld vegna
starfsmanna sinna til ýmissa sjóða sem félögin varðveita og ráðstafa úr. Gjöldin
sjálf og innheimta þeirra er varin í kjarasamningum og lögum og verkalýðsfé-
lögin öðlast beinan og greiðan aðgang að stómm og skipulögðum hópi félags-
manna. Þessar staðreyndir hafa leitt og munu leiða til ágreinings um þau mark-
mið verkalýðsfélaga sem ekki eru hefð- eða lögbundin og starf þeirra til að ná
þeim markmiðum. Þegar saman fer skylduaðild að tilteknum þáttum í starfsemi
verkalýðsfélaga og sjóðssöfnun, t.d. að lífeyrissjóðum þeirra, kallar það fram
viðbrögð, lög og eftirlit af hálfu stjórnvalda og dómstóla þar sem um nokkra
sérstöðu er að ræða og þar sem mikilvægra opinberra hagsmuna getur verið að
gæta. Á allra síðustu áratugum hefur verkalýðshreyfingin byggt upp öflugt líf-
eyris- og tryggingakerfi. í því hefur falist söfnun mikilla fjármuna5 sem verka-
3 Álit vinnulöggjafamefndar ásamt frumvarpi um stéttarfélög og vinnudeilur. Atvinnumálaráðu-
neytið, Reykjavík 1938, bls. 5.
4 Sjá t.d. málið: Amalgamated Society of Railway Servants gegn Osbome (1910) A.C. 87.
5 í árslok 1996 nam hrein eign lt'feyrissjóðanna 60% af vergri landsframleiðslu og er áætluð 150%
af vergri landsframleiðslu á árinu 2040. Hrein eign lífeyrissjóðanna til greiðslu lífeyris nam í árslok
1997 352.7 ma. kr. Sjá m.a. „Lífeyrissjóðir". Skýrsla Seðlabanka íslands. Reykjavfk 1998.
41