Tímarit lögfræðinga - 01.02.2002, Blaðsíða 80

væru engin efni til að fallast á með konunni að skilyrði væru til að hafna kröfu
föðurins um afhendingu á þeirri forsendu að afhending dótturinnar til hans væri
ekki í samræmi við grundvallarreglur íslensks réttar um verndun mannréttinda
svo sem áskilið væri í 4. tölulið 12. gr. sömu laga. Konunni var því gert að fara
sjálf með barnið til Bandaríkjanna eða stuðla með öðrum hætti að för þess
þangað innan tveggja mánaða frá uppsögu dóms Hæstaréttar.
Þetta viðkvæma mál er ágætt dæmi um þá erfiðu stöðu sem dómendur eru oft
settir í gagnvart túlkun á Haagsamningnum og ákvæðum 12. gr. laga nr.
160/1995 þegar saman fara gild sjónarmið íslensks barnaréttar sem mælt geta
gegn afhendingu barns og hinar þröngu heimildir 12. gr. sem heimila dómstól-
um að víkja frá þeim skuldbindingum sem íslenska ríkið hefur gengist undir
samkvæmt samningnum. í dómi héraðsdóms var sérstaklega tekið fram að við
úrlausn málsins væri ekki verið að skera úr um hvort foreldranna ætti að fara
með forsjá telpunnar í framtíðinni enda var niðurstaða dómsins studd málefna-
legum rökum þótt ekki væri fallist á þær röksemdir í dómi Hæstaréttar. Sá dóm-
ur sýnir glöggt hve þröngt beri að túlka undanþágureglur 12. gr. þar sem sönn-
unarbyrði hvílir ávallt á gerðarþola fyrir því að eitthvert fjögurra skilyrða laga-
greinarinnar eigi við í máli.
Enn hefur ekki reynt á skilyrði 1. töluliðar 12. gr. fyrir íslenskum dómstólum
en þar er kveðið á um heimild til að synja um afhendingu barns þegar meira en
eitt ár er liðið frá því að bamið var flutt á brott eða hald hófst þar til beiðni um
afhendingu er móttekin hjá héraðsdómi enda hafi barnið aðlagast nýjum að-
stæðum. Þurfa bæði skilyrðin að vera uppfyllt svo að synjun um afhendingu
komi til álita. Þannig myndi það ekki stoða foreldri sem heldur bami með ólög-
mætum hætti að fara með barnið í felur eins og margoft hefur reynt á í erlendum
dómsúrlausnum en þess eru dæmi að börn hafi verið höfð í felum í mög ár án
þess að til þeirra spyrðist. í slíku tilviki verður fráleitt litið svo á að barn hafi
aðlagast nýjum aðstæðum enda helgast haldið yfirleitt af mikilli leynd þar sem
samskipti við umheiminn eru takmörkuð og skipti um dvalarstað eru oft tíð. Hér
á landi er ólíklegt að reyna muni á umrætt ákvæði með þeim hætti sem nú hefur
verið lýst.
7. FRESTUR TIL AFHENDINGAR BARNS ÁÐUR EN HEIMILD ER
VEITT TIL INNSETNINGARGERÐAR („skilaregla“ Hæstaréttar)
Eins og áður er rakið fer um meðferð afhendingarmála einkum eftir reglum
13. kafla laga nr. 90/1989 um aðför, sbr. fyrirmæli 13. gr. laga nr. 160/1995, en
um framkvæmd innsetningargerðar fer síðan eftir reglum 75. gr. bamalaga nr.
20/1992, sbr. og 20. gr. aðfararlaga, þar sem kveðið er á um að sýslumaður skuli
ákveða svo fljótt sem við verður komið, eftir að heimild til innsetningargerðar
liggur fyrir, hvar og hvenær gerðin fari fram. Samkvæmt 2. mgr. 84. gr. aðfar-
arlaga má fullnægja úrskurði héraðsdómara með aðför þegar eftir uppkvaðn-
ingu nema sérstakur aðfararfrestur hafi verið tiltekinn í úrskurðinum.
Hæstiréttur hefur mótað þá reglu í afhendingarmálum á grundvelli Evrópu-
74