Árbók Háskóla Íslands - 31.12.2000, Page 182

repju í heiminum í dag. Árangur Baldurs á þessu sviði er því einstakur og hafa
rannsóknir hans leitt tiL mikils efnahagslegs ávinnings fyrir Kanada. Framlag
Baldurs í þágu landbúnaðarvísinda hefur meðal annars leitt til aukinnar arðsemi í
landbúnaði og nýjunga í matvælaframleiðslu á alþjóðlegum vettvangi. Honum
tókst með kynbótum að gera repjuolíu hentuga til mannetdis með hönnun nýrra
afbrigða repjuplantna, sem innihéldu lítið af óæskilegri fitusýru (erucic sýru). Auk
þess höfðu fræ nýju afbrigðanna minna magn ómeltanlegra efna (glukosinolate)
og henta því vel í dýrafóður. Olíu úr þessum og öðrum kynbættum repjuplöntum
var síðar gefið nafnið CANOLA, sem er einnig þekkt undir nafninu LEA (low-eruc-
ic acid) otía. Canola olía er nú notuð um allan heim til manneldis m.a. í satöt,
smjörlíki og sem steikingarotía. Úr plöntufræjum. sem hafa htutfallslega hátt
próteinmagn. er unninn fóðurbætir. Aðrar verðmætar afurðir eru framleiddar úr
repjuolíu svo sem lífrænt eldsneyti úr LEA canolaolíu. Úr HEA (high-erucic acid)
afbrigðinu eru m.a. unnin plastefni, nylon og gúmmí. Framleiðsla repju hefurvax-
ið jafnt og þétt í Kanada frá árinu 1974 en árið 1985 var tandsframleiðstan orðin
um 3.5 milljón tonn. Til að tryggja markaðshlutdeitd sína á heimsmarkaði ersí-
aukin áhersla lögð á framleiðslu LEA canola-repju í Kanada.
Baldur R. Stefánsson hefur hlotið fjölda viðurkenninga fyrir rannsóknastörf sín,
bæði í Kanada og annars staðar. Hann hefur verið sæmdur Riddarakrossi hinnar
íslensku fálkaorðu, æðstu heiðursmerkjum Kanada og víðar fyrir framlag sitt til
nýjunga í framleiðstu tandbúnaðarafurða. Baldur hefur verið mjög virkur í rann-
sóknum altt frá upphafi starfsferits síns og hafa ritverk hans birst í virtum alþjóð-
legum vísindaritum. Enn fremur hefur Batdur ritað fjölda bókarkafla og yfirtits-
greina og verið ötutl við að kynna rannsóknir sínar á atþjóðlegum vísindaráð-
stefnum.
Af þessum sökum tetur Háskóli ístands sér það sæmdarauka að heiðra Batdur R.
Stefánsson með titlinum doctor scientiarum honoris causa. Sé það góðu heilli
gert og vitað.
Bergþór Jóhannsson
Bergþór Jóhannsson fæddist í Goðdal á Ströndum árið 1933. Áhugi hans á grasa-
fræði kviknaði snemma. fyrsta grein hans birtist í Náttúrufræðingnum árið 1946.
þegar hann var aðeins 13 ára gamall. Bergþór lauk stúdentsprófi frá Menntaskól-
anum í Reykjavík 1954 og prófi í forspjallsvísindum frá Háskóla ístands 1955. Árið
1956 hélt hann utan til náms við Háskólann í Göttingen þar sem hann tók fyrri
htuta próf í líffræði 1959. Bergþór hafði þá ákveðið að einbeita sér að mosum og
flutti sig í því skyni til Oslóarháskóta og tauk þaðan cand. rer. nat. prófi árið 1964
undir leiðsögn Per Störmer.
Að námi toknu réðist Bergþór til starfa á Náttúrufræðistofnun íslands og hefur
starfað þar síðan. fyrst og fremst að rannsóknum á íslenskum mosum. Bergþór
hefur lagt mikitsverðan skerf til þekkingar á íslenskum blómplöntum. Hann hefur
verið eini sérfræðingur tandsins í mosum og hefur unnið við greiningu mosa sem
safnað hefur verið við hinar margvíslegu rannsóknir.
Markmið Bergþórs er að tjúka útgáfu fyrstu íslensku mosaflórunnar en það verk
er nú langt komið. Bergþór hefur samið íslensk nöfn á allar tegundir í flórunni
sem fæstar báru alþýðuheiti fyrir.
Innan Náttúrufræðistofnunar Islands hefur uppbygging og skráning á mosasafni
verið í höndum Bergþórs. Safnið hefur aukist gífurlega undir umsjón hans eða úr
um 1.320 eintökum í næstum 40.000 eintök. Hefur Bergþór fundið og lýst mörgum
nýjum og áður óþekktum tegundum mosa hér á landi. Bergþór hefur einnig verið
fundvís á nýjar tegundir annarra hópa plantna. Ásamt Herði Kristinssyni bjó hann
til reitakerfi fyrir skráningu plantna og dýra hér á landi.
Bergþór Jóhannsson var stundakennari við tíffræðiskor í 21 ár. frá 1969-1989.
Lagði hann grunn að kennslu í líffræði lágptantna.
Af öðrum störfum Bergþórs má nefna að hann hefur verið forseti samtaka nor-
rænna mosafræðinga og sat í fyrstu stjórn Náttúrufræðistofnunar íslands. Þá sat
hann lengi í stjórn Hins ístenska náttúrufræðifélags og var varaformaður þess um
skeið.
Bergþór Jóhannsson hefur með mosaftóru sinni lagt mjög stóran skerf til aukinn-
ar þekkingar á náttúru íslands. Mosaftóran er brautryðjendastarf. heildsteypt
grundvatlarlýsing á veigamiklum hluta íslensks lífríkis. Síðasta htiðstæða verkið
178