Árbók Háskóla Íslands - 31.12.2000, Blaðsíða 161

er ekki fólgin í upplýsingasöfnum. Fræðileg þekking er fyrst og fremst fólgin í
skilningi á tengslum eða samhengi tiltekinna fyrirbæra eða hluta og miðarað því
að sýna fram á hvernig og hvers vegna heimurinn eða tiltekið svið hans er eins
og það er. Vísinda- og fræðastarf snýst allt um þetta. Og það einkennist af aðferð-
um sem fræðimennirnir hafa mótað annars vegar til að nálgast fyrirbærin eða
hlutina sem þeir vilja skilja og hins vegar til að setja fram tilgátur sínar. hug-
myndir og kenningar um tengsl viðkomandi fyrirbæra. Fræðastarfið felst ekki síst
í því að grandskoða sífellt aðferðirnar sem beitt er og reyna að finna eða skapa
aðrar enn betri. Hin fræðilega þekking upp-lýsir, varpar Ijósi á tiltekið svið eða
hluta heimsins og gera okkur kleift að sjá þá óreiðu eða reglu sem þar ríkir. til að
mynda á hreyfingu himintungla. skýjum himinsins. eðlitegum þörfum fólks eða
vafasömum neystuvenjum fólks. svo ótík dæmi séu nefnd.
Opinn Háskóli
Fyrir viku var opnaður á heimasíðu Háskótans „Vísindavefur" í tengslum við verk-
efnið Reykjavík, menningarborg Evrópu árið 2000. Skótanemar. og hver sem er.
geta þar tagt spurningar fyrir vísinda- og fræðimenn Háskólans. Nú þegar hafa
borist margar spurningar sem langflestar týsa áhuga spyrjandans á að átta sig á
tengslum eða ástæðum tiltekinna fyrirbæra, svo sem „af hverju breytast egg við
suðu?", „hvers vegna eru svo fáar tegundir ferskvatnsfiska á fstandi, samanborið
við Norðurlöndin?" Þá er einnig spurt um merkingu ýmissa hugtaka (hvað er
„sjálfsofnæmi". „umframbyrði skatta". „yfirborðsspenna"?). en eitt einkenni fræði-
tegrar þekkingarleitar er stöðug smíð nýrra hugtaka sem eiga að gera okkur kleift
að ná beturtökum á huglægum eða hluttægum viðfangsefnum og fyrirbærum.
Forseti íslands lét þau orð falla þegar Vísindavefurinn var opnaðurað sú stund
markaði ef til vill meiri tímamót en við gerðum okkur grein fyrir, því með honum
væri ötlum almenningi opnaður beinn aðgangur að fræðilegri þekkingu Háskót-
ans. Þátttaka Háskóla fslands i menningarárinu er einmitt undir kjörorðinu „Op-
inn Háskóti" þar sem meðal annars verður hatdin í vor mikit fræða- og menning-
arhátíð um lífið í borginni og einnig fjöldi námskeiða sem verða öllum opin end-
urgjaldslaust.
[ mínum huga teikur ekki minnsti vafi á að altur þorri atmennings og þjóðfélagið í
heild mun í framtíðinni leitast æ meira við að afla sér fræðilegrar þekkingar og
nýta hana í lífi og starfi. Hin fræðitega menning, háskótamenningin. hefur þegar
sett svip sinn á samfélagið altt og mjög ánægjuleg og spennandi þróun á sér stað
í atvinnulífinu þarsem öflug þekkingarfyrirtæki, fyrirtæki. sem setja sér það
markmið að skapa nýja þekkingu með aðferðum vísindanna. hafa verið að hasla
sér völl.
Vonandi verða tit æ fleiri fyrirtæki af slíkum toga og vafalaust munu fyrirtæki í
hefðbundnari framleiðslu og rekstri líka færa sér í nyt vísindategar aðferðir og
taka virkari þátt í leitinni að þekkingu og skilningi en þau hafa gert til þessa. Þá
er tjóst að stjórnvöld hljóta að leitast stöðugt meira við að gera áætlanir og taka
ákvarðanir byggðar á skilningi og fræðilegu mati á þeim kostum sem fyrir hendi
eru. Sjálft lýðræðið kallar einnig eftir fræðilegri og gagnrýninni hugsun og rök-
ræðu um alta þá hagsmuni sem í húfi eru á vettvangi stjórnmátanna.
Upplýsingaþjóðfélag eða þekkingarþjóðfélag
Þannig mun fræðasamfétagið smám saman víkka út uns tala má með réttu ekki
aðeins um „upplýsingaþjóðfétagið". heldur „þekkingarþjóðfétagið". en á þessu
tvennu ber að gera skýran greinarmun. „Upplýsingaþjóðfélagið" einkennist af öfl-
un og dreifingu hvers kyns upplýsinga. „Þekkingarþjóðfélagið" einkennist á hinn
bóginn af því að fólk leitar skilnings með aðferðum vísinda og beitir gagnrýninni
hugsun til að vega og meta hið sanna gildi hlutanna.
Ósk mín til ykkar. ágætu kandídatar. er sú að þið látið atdrei stundargaman eða
stundarþægindi byrgja ykkur sýn til framtíðar, heldur leggið ykkur alla fram um
að gera drauminn um ístenskt þekkingarþjóðfétag að veruteika.