Hugur - 01.01.1991, Blaðsíða 109

HUGUR
Járnbúr skrifrœðis og skynsemi
107
Orð að sönnu, trúi ég, en í hverju er þessi takmörkun á „skyn-
seminni" fólgin?
Til að fá svar við því skulum við grípa niður í fyrirlestri hans
„Starf stjómmálamannsins“ :
[E]igi lýðkjörinn foringi að stjórna flokki, verður hann að eiga
„sálarlausa" fylgjendasveit, eins konar andlega öreigastétt. Til að
foringinn hafi hennar not, verður hún að hlýða í blindni, vera vél, eins
og Bandaríkjamenn kalla. Hvorki má raska henni með hégómadýrð
fyrirmanna né með því að halda fram eigin skoðunum. [...] Þetta er
verðið, sem greiða verður fyrir að lúta leiðsögn foringja.26
Hann lykur um þig löngum armi sínum,
og loksins ert þú sjálfur draumur hans.
segir Steinn Steinarr. Hvar er það frelsi sem þó átti aðeins að taka til
hluta mannkyns, eða hluta mannlífsins? Ef náðarleiðtoginn lýðræðis-
legi á að opna fyrir okkur skrifræðisbúrið, hvert liggur þá leiðin?
Það er alla vega ljóst að hin „andlega öreigastétt" er ekki par frjáls.
Hver er þá frjáls undan „algerum yfirráðum skrifræðislífsins"?
Almenningur, eða sá hluti hans sem ekki fyllir þessa öreigastétt? Eða
er leiðtoginn einn frjáls?
Ég verð að játa að hafa átt í nokkrum erfiðleikum með að gera upp
við mig svörin við þessum spumingum. Þau liggja að minnsta kosti
ekki alveg ljós fyrir í skrifum Webers, hvorki fræðilegum né öðrum
skrifum. Og ekki hjálpar það að í merkilegri ritgerð sem hann skrifaði
árið 1918, „Þing og stjórn í endurreistu Þýskalandi", víkur hann sér
beinum orðum undan því að svara því hvemig halda megi í einhverjar
leifar einstaklingsfrelsis. Og þó er undirtitill ritgerðarinnar „Framlag
til gagnrýni á ráðsmennsku skriffina og flokkastjórnmála“.27 Ef til
vill var hann þá orðinn eitthvað vondaufur um að nokkuð yrði eftir af
frelsi manna?
Þrátt fyrir þessa erfiðleika virðist mér líklegt að svarið sé að finna í
greiningu hans á náðarleiðtogum og þeim „frelsandi" áhrifum sem
þeir hafa stundum haft á fylgjendur sína.
26 Meimt og máttur, s. 178.
27 Sjá Wirtschaft und Geschellschafl, Viðauka II, (s. 1403). Á ensku er undirtitillinn:
„A Contribution to the Political Critique of Officialdom and Party Politics.“