Frjáls verslun - 01.11.2002, Blaðsíða 49

BÆKUR JÓN SIGURÐSSON - FORSETI
Það fer ekkert á milli mála að fyrsti íslenski hagfræðingurinn, sem lýkur
háskólaprófi, er Indriði Einarsson. Indriði útskrifaðist frá Kaupmanna-
hafnarháskóla 1877 um vorið eftir fimm ára nám.
hagfræðingurinn?
skólann í Reykjavík, hafði ráðið mjer til að
sigla, þó ekki væri nema eitt ár til að sjá
erlenda menningu, og til að mentast af
verunni í stórri borg. Heimspeki yrði jeg
að taka, bæði vegna þess að það próf
væri nauðsynlegt fyrir almenna
menntun, til þess að hafa eitthvað fyrir
stafni, og til þess að hafa lokið þvi prófi,
þegar jeg kæmi heim aftur. Sigurður
málari Guðmundsson ráðlagði mjer
sama; mjer væri nauðsynlegt að sigla, til
að sjá borgarlíf, ganga í leikhúsin, þó
sjerstaklega kgl. leikhúsið, skildist mjer.“
Indriði varð stúdent vorið 1872 og
sigldi til Hafnar um haustið. Þar varð
hann fljótlega heimilisvinur Jóns Sigurðs-
sonar. A þessum árum nutu íslenskir
stúdentar Garðstyrks og gat hann enst
reglusömum stúdentum allt að því til
framfæris. Indriði komst á Garð og
teygaði fyrsta árið ötullega af öllum þeim
menningarlindum, sem höfuðborgin
hafði upp á að bjóða. Hann tók heim-
spekiprófið vorið 1873 og hafði nú upp-
fyllt vonir kunningja sinna að heiman,
Helga Helgesens og Sigurðar málara. En
tilviljun ein virðist hafa ráðið því að hann lagði fyrir sig hag-
speki. Sjálfur orðar hann þetta svo: „Litlu síðar (þ.e. eftir
heimspekiprófið) fjekk jeg brjef frá Det Classenske
Fideicommiss um, að mjer væru veittir þaðan 12 dalir á
mánuði í þrjú ár, ef ég legði stund á stjórnfræði. Þá var það
víst að ég gat (áhersla Indriða) verið við Háskólann meðan ég
væri á Garði.“
Eftir þessu að dæma virðist Indriða ekki hafa verið það
kappsmál hverja grein hann stundaði við Háskólann svo lengi
sem hann gat haldið Garðsvist. Svo fór að Indriða dugðu ekki
næstu þrjú ár til að ljúka náminu. Hann ætlaði sneyptur heim
um haustið 1876, próflaus. En þá vill svo til að Jón A. Hjaltalín,
skömmu síðar skólastjóri Möðruvallaskóla (1880), er um
þessar mundir í orlofi í Höfn frá starfi sínu sem bókavörður í
Edinborg. Er skemmst frá því að segja að hann gekkst fyrir
„samsæri“ um að tryggja Indriða þau fjárráð sem hann þurfti
til að ljúka hagfræðiprófi fyrstur íslendinga þann 7. júní 1877.
Með honum í þessu samsæri munu hafa verið Vestanlands-
kaupmennirnir tveir, Ásgeir Ásgeirsson eldri og Hjálmar
Johnsen, Lichtenberg bakarameistari og gamall íslenskur
tannlæknir, Grímur Thorlaksson.
Þeim samsærismönnum varð að ósk sinni.
Þótt Indriði teldi sig fyrst og fremst kominn
til Hafnar til að stunda menningarlíf
hinnar evrópsku stórborgar lauk hann
prófi í stjórnfræði með laud. Og meðan
á náminu stóð hafði Indriði þýtt Aðal-
atriði þjóðmegunarfræðinnar (=hag-
fræðinnar) eftir Maurice Block og var
bókin gefin út í Reykjavík 1879.
Hitt er svo annað mál að heim-
kominn var Indriði gerður að einhvers
konar eins manns Hagstofu ríkisins og
Ríkisendurskoðun jafnframt. Launin voru
af skornum skammti og sjálfur þurfti
hann að leggja til skrifstofuaðstöðu, þar
sem ísland landshöfðingjatímabilsins
(Landskassinn) taldist ekki hafa efni á að
eignast hús yfir stjórnsýsluna. Indriða er
hins vegar einkum minnst sem fyrsta
íslenska sjónleikjahöfundarins, sem
nokkuð kvað að, frumkvöðuls að
starfsemi Leikfélags Reykjavíkur og
brautryðjanda íslensks Þjóðleikhúss.
Arnljótur Getur einhver verið hag-
fræðingur án þess að hafa próf upp á það?
Undirstöðuatriði kenninga Karls Marx voru á sviði hagfræð-
innar þótt sjálfur hefði hann doktorsgráðu í heimspeki. Varla
mun nokkur vefengja að Adam Smith beri að telja a.m.k. með
brautryðjendum hagfræðinnar og hafði hann þó ekki annað
Þorvaldur Gylfason um Jón Sigurðsson
að er ekki aðalatriðið, að ef til vill er Jón Sigurðsson eina
frelsishetjan í heiminum, sem var einnig fyrsti hagfræð-
ingur lands síns. Það er merkilegast, að fæstir Islendingar
hafa hugmynd um þetta. í sögubókum, sem kenndar eru í
skólum landsins, er Jóni Sigurðssyni lýst sem rómantískri
þjóðfrelsishetju, sem hann var, en ekki er orði vikið að áhuga
hans á og þrotlausri baráttu fyrir frjálsum viðskiptum,
menntun og öðrum frjálslyndum efnahagsmarkmiðum.
Þess vegna er flestum Islendingum ókunnugt um afstöðu
frelsishetju sinnar til frjálsra viðskipta.
Þorvaldur Gylfason:
Viðskiptin efla alla dáð, Rvk. 1999
A þessum tíma streymdi hvert hagfrœði-
ritið á fœtur öðru úr penna Jóns Sigurðs-
sonar. Arið 1843 birtir hann langa og
lœrða ritgerð, Um verzlun á lslandi, í
Nýjum Félagsritum. Þar flytur hann
löndum sínum pau rök fyrir frjálsri
verslun og milliríkjaviðskiþtum, sem enn
eiga við og vœru þörf hugvekja ýmsum
öflum í þjóðfélaginu enn þann dag í dag.
49