Frjáls verslun - 01.11.2004, Blaðsíða 72

gjafar frá stjómendum og tryggja
að þær upplýsingar, sem stjómin
fær um rekstur, hag og framtíðar-
horfur félags, gefi glögga mynd
af stöðu félags hveiju sinni. Ekki
þarf að taka fram að eðlilegt og
nauðsynlegt er að nefndarmenn
hafi sérfræðiþekkingu á sviðinu,
þ.e. hafi staðgóða þekkingu á
reikningshaldi og ársreikninga-
gerð. Eðlilegt er að hafa utanað-
komandi aðila í nefndinni sem
em óháðir félaginu, en hún sé
ekki skipuð af aðilum innan úr
félaginu. Reglur af þessum toga
er að finna í leiðbeiningum um
stjórnarhætti fyrirtækja sem
komu út fyrr á árinu á vegum
Verslunarráðs, SA og Kauphallar
Islands.
b. Setja upp sérstakt áhættu-
stýringakerfi.
Hanna sérstakt áhættustýring-
arkerfi í samræmi við rekstur
félagsins til að fá samandregnar
upplýsingarumhinaýmsaáhættu-
þætti í rekstrinum með reglulegu
millibili. I því kerfi myndi hvert
svið félagsins taka saman sér-
staka áhættuþætti hveiju sinni.
Slíkt áhættustýringarkerfi yrði að
laga að hveiju félagi. Stjóm fær
þá samandregnar upplýsingar
um áhættur í félaginu og metur
hvort bregðast þurfi við upplýs-
ingunum, t.d. með endurbótum
eða með því að kalla til utanað-
komandi sérfræðinga.
Brol á eftirlitsskyldu stjórnar-
manna Þótt stjómarmenn sinni
ekki eftirlitskyldu sinni er ekki þar
með sagt að tjón verði. Vera má að
allt sé í svo góðum farvegi innan
félagsins að ekkert gæti farið betur,
það er þó ekki hægt að stóla á að svo
verði, áföll gera ekki boð á undan
sér. Öll félög þurfa á aðhaldi og eftir-
liti að halda og allir verkferlar þurfa
að vera til endurskoðunar reglulega
í okkar síbreytilega starfsumhverfi.
Brot á eftirlitsskyldu, sem leiðir
til tjóns eða brota á lögum, getur
leitt til refsiábyrgðar og/eða skaða-
HRI) 1947:81
G. Helgason & Melsted hf.
Verðlagsbrot hafði verið framið hjá félagi
og voru þrír stjórnarmenn sóttir til saka
vegna þess. Tveir stjórnarmenn voru sak-
felldir í héraði en einn sýknaður. Byggt
var á fullyrðingu hans að hann hefði lítinn
þátt tekið í störfum félagsins, verið ókunn-
ugt um verðlagsbrotin og ekki verið með í
ráðum um ákvarðanir um vöruverð hjá félag-
inu. Hæstiréttur sakfelldi stjórnarmanninn,
í dómnum kom fram: „Verður að gera þær
kröfur til hennar, að hún aflaði sér vitneskiu
um rekstur félaqsins í höfuðdráttum. Átti
henni því að vera kunnugt um verðlagsbrot
félagsins sem framið hafði verið að staðaldri í
langan tíma.“ (undirstrikun höfundar).
HRD 1963:674 Olíufélagið
og Hið íslenska steinolíufélag.
Framkvæmdastjóri félagsins hafði verið
dæmdur fyrir það að hafa um langt skeið flutt
inn vörur til landsins sem ranglega voru hag-
nýttar af félögunum eða framkvæmdastjórum
persónulega. Þannig höfðu verið höfð af ríkis-
sjóði aðflutnings- og tollagjöld. í dóminum
var felld ábyrgð á stjórnarmenn, og kom þar
fram: „Ákærðu fóru allir með fyrirsvar fyrir
Olíufélagið hf. og Hið íslenska steinolíufélag.
Verður því að gera þær kröfur til þeirra, að
beir hefðu eftirlit með rekstri félaaanna í
meainefnum. Hinn ólöglegi innflutningur fór
fram að staðaldri um lanqan tíma. Er því sýnt,
að skort hefur á eftirlit af þeirra hendi. Verða
þeir því að bera refsiábyrgð ...“ (undirstrikun
höfundar).
HRD 1992:560 Töggur
Ákæra var gefin út á hendur stjórnendum
og lögmanni fyrir margvíslegar sakir, m.a.
vegna stórfelldra vanskila á söluskatti. Maki
stjórnarformanns og framkvæmdastjóra sat
í stjórn félagsins. Fáir fundir voru haldnir og
ekki var deilt um að makinn kom ekki nærri
rekstri félagsins. Stjórnarmaðurinn var hins
vegar sakfelldur vegna vanskila félagsins á
söluskatti. í dómi Hæstaréttar segir: „Verður
...að aera bær kröfur til hennar. að hún aflaði
sér vitneskiu um rekstur félaqsins í höfuð-
dráttum. Mátti henni vera kunnugt um vanskil
félagsins á söluskatti, sem stóðu um lanqan
tíma. Verður að telja að hún hafi vanrækt eftir-
litsskyldu sína, og ber því að sakfella hana ..."
(undirstrikun höfundar).
Annar stjórnarmaður var hættur störfum hjá
félaginu og var að reyna að losa sig úr því. Fáir
stjórnarfundir voru haldnir og söluskattsskil
voru þar ekki til meðferðar. Þótti því ekki nægi-
leg ástæða til að leggja refsiábyrgð á hann.
Hér sem fyrr er stjórnarmaður sakfelldur
vegna brota sem stóðu í langan tíma, fyrir að
hafa vanrækt eftirlitsskyldu sína. Ljóst er að
dómstólar skoða þátt hvers stjórnarmanns
sérstaklega.
bótaábyrgðar einstakra stjómarm-
anna og þá yrði skoðaður þáttur
hvers stjómarmanns um sig. Hin
almennu lagaskilyrði refsiábyrgðar
og bótaábyrgðar þurfa eðlilega að
vera til staðar. Við slík brot gæti
félagið auk þess fengið á sig t.d.
sektir eða skaðabótakröfu - auk
þess myndi félagið bíða álitshnekki
þegar máfið kæmi upp á yfirborðið
og slík mál valda iðulega raski
meðal starfsmanna og óþægindum
í rekstri félagsins.
Dómaframkvæmdir Eins og
fram hefur komið þá er ábyrgð
stjómarmanna ekki ný af náfinni og í
reifun hér fyrir neðan em teknir þrír
dómar á tímabifinu 1947 til 1992 þar
sem refsiábyrgð var felld á stjómar-
menn vegna brota á eftirfitsskyldu.
Oumdeilt var að þeir höfðu ekki
tekið þátt í brotum félaga en það
dugði þeim ekki til vama. Hafa ber í
huga að um refsidóma er að ræða og
ríkari kröfur em gerðar í sakamálum
en í bótamálum til sakfelfingar. Loks
ber að hafa í huga að það er ákæm-
valdið sem tæki ákvörðun urn hvort
ákæra yrði gefin út á stjómarmenn
og þurfa þá öll almenn skilyrði refsi-
ábyrgðar að vera til staðar og þáttur
hvers stjómarmanns yrði metinn
sjálfstætt
Mikilvægi góðra stjórnarhátta í
lokin er mikilvægt að árétta að
stjómarhættir em ekki einkamál
stjómar eða forstjóra félags. Þeir
em mikilvægir fyrir alla hluthafa,
stóra sem smáa, fyrir viðskiptavini,
kröfuhafa, opinbera hagsmuni og
fyrir orðspor viðskiptalífsins. Einnig
skiptir sköpum fyrir starfsmenn og
stjómarmenn félags að hafa stjómar-
hætti í góðu lagi og vera sífefit vak-
andi fyrir breytingum á umhverfi
og rekstri félagsins. Innra efdrfit
gegnir mikilvægu hlutverki, það
þarf að vera í sífelldri endurskoðun,
að öðmm þáttum ólöstuðum.
Grein þessi em rituð upp úr
erindi sem var flutt á morgunverðar-
fundi Verslunarráðs Islands 8.
desember sl.HD
72