Frjáls verslun - 01.11.2004, Blaðsíða 97

Þar sem fyrirtækin höfðu keypt
erlend fyrirtæki með rannsókna- og
þróunardeildum, þá hafði þeim deildum
í mörgum tilfellum annaðhvort verið
lokað eða starfsemi þeirra skorin
niður. í sumum tilfellum hafði hluti af
þeirri starfsemi, sem fram fór í þessum
deildum, verið fluttur hingað heim í
meginrannsókna- og þróunardeildir fyrir-
tækjanna í höfuðstöðvunum.
Þessi hegðun íslensku fyrirtækjanna er ólík því sem fram
hefur komið í rannsóknum sem gerðar hafa verið á alþjóða-
væðingu rannsókna- og þróunarstarfsemi hjá erlendum
hátæknifyrirtækjum, sérstaklega þeim fyrirtækjum sem
koma frá fámennum þjóðum.
Það mynstur, sem hefur verið greint erlendis, er að leið-
andi hátæknifyrirtæki frá fámennari þjóðum, sem hafa sína
helstu markaði erlendis, alþjóðavæða stóran hluta eða að
öllu leyti rannsókna- og þróunarstarf-
semi sína. Markmiðið með því er að
hafa þessa starfsemi annaðhvort nær
helstu mörkuðum fyrirtækisins eða í
svokölluðum „nýsköpunarklösum",
þ.e. í umhverfi þar sem mörg alþjóð-
leg fyrirtæki eru staðsett og örust
tækniþróun á sér stað innan ákveð-
innar tæknigreinar. Þessar aðstæður
eru ekki fyrir hendi á íslandi og geta
því ekki útskýrt hegðun íslensku fyrirtækjanna. Vakti því
áhuga okkar að rannsaka hvort ástæður þessarar hegðunar
væri að finna í því nýsköpunarumhverfi á Islandi sem þessi
fyrirtæki starfa í.
Nýsköpunarumhverfið, eins og það er skilgreint í verkefn-
inu, samanstendur af háskólum í landinu, opinberum rann-
sóknastofnunum, stjórnvöldum og íslenskum nýsköpunar-
fyrirtækjum.
Það mynstur, sem hefur
verið greint erlendis, er að
leiðandi hátæknifyrirtæki frá
fámennari þjóðum, sem hafa
helstu markaði sína erlendis,
alþjóðavæða stóran hluta eða að
öllu leyti meginrannsókna- og
þróunarstarfsemi sína.
HELSTU NIDURSTÖÐUR
• Athugun leiddi f ljós að fyrirtækin hafa mjög sterk tengsl
á ýmsum sviðum við hið íslenska nýsköpunarumhverfi og
meginstoðir þess.
• Milli fyrirtækjanna sjálfra eru töluverð tengsl, þá helst
óformleg milli starfsmanna fyrirtækjanna. Upphaf þessara
tengsla má oft rekja til námsára starfsmannanna við Háskóla
Islands.
• Tengsl milli fyrirtækjanna og háskóla, sérstaklega Háskóla
íslands, voru áberandi sterk og á mörgum sviðum. Má td.
nefna að Háskóli íslands menntar og þjálfar bróðurpart þess
starfsfólks sem starfar við rannsókna- og þróunarstarfsemi í
hátæknifyrirtækjunum.
• Einnig er nokkuð um að starfsmenn þessara fyrirtækja séu
stundakennarar f háskólunum. Tengsl fyrirtækjanna við
opinberar rannsóknastofnanir voru til staðar en hafa farið
minnkandi í samræmi við aukinn vöxt fyrirtækjanna.
• Tengslin milli fyrirtækjanna og stjómvalda vom metin góð
og regluleg. Helst nefhdu fyrirtækin að aðgengi að ráð-
herrum og öðrum ákvarðanatökuaðilum í íslenska stjóm-
kerfinu væri gott, sem væri forsenda þess að hægt væri að
skapa góð tengsl miili atvinnulífs og stjómvalda.
• Fyrir utan þessi tengsl fyrirtækjanna við helstu stoðir
nýsköpunammhverfisins, komu fram ýmsar aðrar ástæður
fyrirsterkumtengslumfyrirtækjannaviðíslensktnýsköpunar-
umhverfi. Má þar sem dæmi nefna að fyrirtækin vom öll
stofnuð á íslandi og hafa vaxið í þessu umhverfi. Það er því
ekki óeðlilegt að sterk tengsl hafi myndast þama á milli á
þeim tfrna.
• Einnig kom fram að þar sem íslendingar em í miklum meiri-
hluta, bæði sem stjómendui' og hluthafar í fyrirtækjunum,
þá sé vilji fyrir því að reka meginstarfsemi fyrirtækjanna á
sviði rannsókna og þróunar í umhverfi sem þeir þekkja og
geta haft áhrif á.
• Sfjómvöld hafa haft töluverð áhrif á þá ákvörðun fyrirtækj-
anna að flytja ekki meginrannsókna- og þróunarstarfsemi
sína til útlanda. Kom fram að stöðugleiki í efnahagsmálum
og takmörkuð afskipti stjómvalda hefðu þar mikil áhrif.
Eins hefur aðild íslands að alþjóðlegum sáttmálum skapað
hagstæðari skilyrði fyrir rannsókna- og þróunarstarfsemi á
íslandi, helst má þar nefna aðild íslands að Evrópska efna-
hagssvæðinu.
• Aðgangur að fjármagni til nýsköpunar og útrásar hefur skipt
töluverðu máli fyrir fyrirtækin, bæði í gegnum íslenska hluta-
bréfamarkaðinn og sem lánsfé frá íslenskum bönkurn.
• Ásókn íslenskra námsmanna í framhaldsmenntun erlendis
kom einnig fi'am sem ástæða fyrir ákvörðun fyrirtækjanna.
Þetta hlutfall er mun hærra á Islandi en í öðmm Evrópu-
löndum og hlutfall nemenda sem snýr aftur heim úr námi til
starfa í íslenskum fyrirtækjum er hátt Skapast því verðmæt
alþjóðleg þekking og reynsla innan fyrirtækjanna sem getur
dregið úr þörf þeirra fyrir að flyfjast úr landi. Kostnaður við
rannsókna- og þróunarstörf er einnig lægri á íslandi en í
þeim löndum þar sem lykilmarkaðir fyrirtækjanna em. 33
97