SunnudagsMogginn - 16.05.2010, Blaðsíða 28

28 16. maí 2010
Þ
að var kaldur og drungalegur
dagur við Jökulsárlón á Breiða-
merkursandi. Ísjakarnir velkt-
ust um í fjöruborðinu. Þeirra
tími var kominn eftir að hafa fallið sem
snjór á jökulinn fyrir átta hundruð til
þúsund árum og mjakast síðan hægt og
örugglega niður skriðjökulinn. Ísinn
brotnar úr jökulstálinu, jakarnir fljóta um
um stund og þokast svo með ánni í átt til
sjávar, þar sem þeir hverfa í fjöruborðinu.
Jökulsáin sem rennur undir jöklinum
út í lónið á Breiðamerkursandi hefur tutt-
ugfalt meiri graftargetu en jökulá sem
rennur óheft til sjávar. Hún hefur gert
Jökulsárlónið að dýpsta stöðuvatni lands-
ins, tvö hundruð áttatíu og fjögurra metra
djúpu.
Jöklar geyma sögu heimsins og Vatna-
jökull er ein þeirra heimilda. Hann geym-
ir sögu eldgosa og náttúruhamfara
margra alda og veitir upplýsingar um
mótun jarðarinnar, heimkynna okkar.
Ekki síður geymir hann sögu veðurfarsins
þar sem kaflarnir heita m.a. kuldaskeið
og hlýskeið. Þar er meira að segja að finna
kafla um „litlu ísöld“ og móðuharðindin
og aðra hörmungatíma í sögu þjóðar-
innar.
Í gömlum sögum er talað um huldar
vættir landsins. Eru þær til eða ekki? Ég
veit það ekki, en sögurnar eru sumar
skemmtilegar og margir segjast hafa séð
huldufólk úr huliðsheimum. Svo eru það
álfarnir og tröllin sem sum hver eiga full-
trúa í mannheimum.
Ég hef um hríð myndað andlit í ísjökum
sem hafa brotnað ofan í Breiðamerkurlón
og segja sögu liðinna tíma. Þar gægjast
fram andlit sem hafa verið hulin sjónum
umheimsins um margar aldir. Þau horfa á
okkur skamma stund og hverfa svo í Atl-
antshafið, sem í því tilviki verður
gleymskunnar haf. Þær vættir sem þarna
losna nú úr álögum og hverfa út í heims-
höfin eru frá öld Sturlunga. Þá var óöld á
Íslandi og landsmenn hjuggu mann og
annan.
Ég hef stundum hugleitt hvort Jökuls-
árlónið sé lón vættanna? Hverjir eru það
sem stara á móti mér úr köldum viðjum
íssins? Sumir eru reiðir á svip og aðrir
blíðir. Í sumum andlitunum birtist sorgin
og í öðrum angist og kvöl. Getur verið að
tíðarandi Sturlungaaldar og hörmung-
arnar sem dundu á íbúum landsins hafi
varðveist í frostinu?
Einn kaldan dag við Jökulsárlónið fann
ég að jaki sem hafði strandað skammt frá
landi togaði mig til sín. Það var dumb-
ungsveður og aðfall. Brimið herti eftir því
sem hækkaði í sjónum. Jakinn var um
tveir metrar á hæð, fjögurra metra breið-
ur og um einn og hálfur metri á þykkt.
Hann var það langt frá landi að ég varð að
vaða út í sjóinn til að komast nær þessu
fallega klakastykki. Ég var búinn að taka
nokkrar myndir og var að verða saddur
þegar birtan breyttist. Sólin braust fram
úr skýjum og skein lágt eftir haffletinum í
um tuttugu sekúndur. Jakinn lýstist upp
og ljómaði eins og demantur örfá augna-
blik. Ég smellti af fjórum myndum áður
en sólin hvarf aftur í skýjaþykknið og um
leið kláraðist filman.
Það var eitthvað undarlegt við þennan
jaka. Hann ljómaði allur og var öðruvísi
en allir félagar hans í fjörunni auk þess
sem hann var stærri. Ég var ekki viss hvað
þarna gerðist svo snöggt en andlitið í
þessum jaka var öðruvísi en öll önnur
andlit í hinum jökunum. Þegar sólin hvarf
huldist andlitið um leið. Ef myndinni er
snúið á hvolf má sjá fleiri andlit ef vel er
skoðað. Þau koma allt í einu í ljós.
Brimið herti og sjórinn og jökulsáin
tóku ísjakann út í öldurótið þar sem hann
leystist úr fjötrum ísheima eftir nær þús-
und ára prísund.
Ef allur jökulmassi í jöklum Íslands
bráðnar hækkar yfirborð heimshafanna
um einn sentimetra. Land mun rísa þegar
þunga jöklanna er aflétt og eldfjöll sem
legið hafa í dvala geta farið að gjósa á ný.
Grænlandsjökull geymir um tíu prósent af
vatnsmagni jarðarinnar. Ef hann bráðnar
mun yfirborð heimshafanna hækka um
sjö metra. Bráðni Suðurskautshellan
hækkar í heimshöfunum um 70 metra og
veður versna þar sem fellibyljir munu fá
meira fóður í áður óþekkt illviðri. Það
mun hafa áhrif á líf þorra alls mannkyns.
Það er frekar ólíklegt að bráðnun jökla
verði í þessum mæli.
Loftslag hefur hlýnað og kólnað til
skiptis um ótaldar aldir ísögu jarðarinnar.
Duttlungar og öfl náttúrunnar hafa stýrt
þeim sveiflum. Allt er þetta hluti af
hringrás sköpunarinnar í óravíddum al-
heimsins þar sem við erum eins og lítið
rykkorn.
Ef til vill eigum við einhvern þátt í
þeirri hlýnun jarðar sem nú stendur yfir.
Allir þurfa að hugsa um ábyrgð sína í
þeim efnum. Við eigum bara þetta eina
heimili – jörðina. Risaeldgos, jafnvel á Ís-
landi, geta valdið kólnun loftslags.
Augnablikið við jakann forðum og and-
litið sem felldi tár er ein af mörgum
myndum sem segja sögu liðinna tíma um
kólnun og hlýnun og bráðnun jökla. Eru
opinmynnt andlit ísvættanna neyðaróp
inn í framtíðina? Fellir ísvætturin tár yfir
því hvernig við högum okkur?
Það hefur lítið breyst frá Sturlungaöld.
Enn eru höggnir menn og aðrir þótt beitt
sé öðrum vopnum en sverðum og spjót-
um. Hvernig ætli nútíminn á Íslandi og í
heiminum öllum birtist framtíðinni eftir
þúsund ár? Hvaða ásjónur blasa þá við
þeim sem skyggnast inn í fortíðina? Get-
um við verið stolt af því sem þá blasir við?
Sagan bak
við myndina
Ragnar Axelsson
rax@mbl.is
Andlit
aldanna