Fréttablaðið - 12.11.2011, Qupperneq 40

12. nóvember 2011 LAUGARDAGUR40
M
argir af fílskálf-
unum sem koma
á munaðarleys-
ingjahælið í Naí-
róbí í Kenía eiga
það sameiginlegt
að hafa horft á veiðiþjófa murka
lífið úr mæðrum sínum. Eftirspurn-
in eftir fílabeini er mikil þrátt fyrir
að alþjóðlegt bann á verslun með
fílabein hafi verið sett á fyrir ríf-
lega aldarfjórðungi.
Heppnustu kálfarnir finnast á
lífi, og eru fluttir á munaðarleys-
ingjahæli í útjaðri þjóðgarðsins í
Naíróbí, höfuðborg Kenía. Munað-
arleysingjahælið er starfrækt af
David Sheldrick-dýraverndunar-
sjóðnum, og hefur á þremur ára-
tugum alið upp ríflega 100 kálfa og
hjálpað þeim að finna heppilega fíla-
hjörð til að eyða ævinni með í risa-
vöxnum þjóðgörðum Kenía.
Í dag eru fjórtán fílar undir
þriggja ára aldri á munaðarleys-
ingjahælinu í Naíróbí. Þar búa þeir
með átján fílahirðum, sem ganga
þeim í móðurstað. Fílahirðarnir
búa og starfa með fílunum, og sinna
þeim allan sólarhringinn. Helming-
urinn sefur með fílunum á nóttunni,
og hinn helmingurinn sinnir þeim
á daginn.
Fílahirðarnir verða fjölskylda
kálfanna. Í náttúrunni er það sam-
vinnuverkefni allrar fílahjarðarinn-
ar að ala upp ungviðið, og fílahirð-
arnir verða að ganga í störf allra
fullorðnu fílanna ef kálfarnir eiga
að braggast. Það er nefnilega síst
mikilvægara fyrir kálfana að finna
fyrir ást og hlýju frá þessum mann-
legu foreldrum sínum en að fá nóg
að bíta og brenna.
Þrettán af fjórtán kálfum virðast
lífsglaðir og ánægðir þegar blaða-
maður lítur í heimsókn, en einn sker
sig úr. Kihari heldur sig í ákveð-
inni fjarlægð frá hinum fílunum og
tekur ekki þátt í leiknum. Fílahirð-
arnir útskýra að stutt sé síðan
Kihari kom á munaðarleysingja-
hælið, og hún sé enn afar stressuð.
Mögulega er hún ein af óheppnu
kálfunum sem horfðu á veiðiþjófa
drepa móður sína.
Fílar fá ekki skögultennurnar
eftir sóttu fyrr en um eins árs ald-
urinn, og því drepa veiðiþjófar yfir-
leitt ekki kálfana. Tveir af munaðar-
leysingjunum bera þó ör eftir vopn
veiðiþjófa. Annar fékk ör í hálsinn,
og hinn var stunginn með spjóti í
höfuðið.
Drekka 50 lítra af mjólk á dag
Fílar undir þriggja ára aldri eru
enn algerlega háðir móðurmjólk-
inni, þótt þeir fari smátt og smátt
að narta í laufblöð og gras eins og
eldri fílarnir. Hver kálfur þarf að
drekka á þriggja tíma fresti allan
sólarhringinn. Þeir elstu drekka
sex lítra í hvert skipti, eða tæplega
50 lítra af mjólk á dag úr risavöxn-
um mjólkurpelum.
Stjórnendur munaðarleysingja-
hælisins reyna eins og hægt er að
halda þessum stóru en barnungu
skjólstæðingum sínum frá almenn-
ingi. Þeir gera þó undantekningu í
klukkutíma í hádeginu á hverjum
degi, þar sem forvitnir gestir fá að
fylgjast með þegar hungraðir kálf-
arnir fá mjólkursopann sinn.
Ásóknin í að fylgjast með þess-
um ferfættu trúðum er skiljanlega
mikil, og skila heimsóknirnar mik-
ilvægum tekjum. Fílarnir fara enda
á kostum fyrir gestina. Auk þess að
þamba úr mjólkurpelunum sínum á
mettíma fá þeir sér oft drullubað,
sulla í vatni og leika sér jafnvel í
fótbolta þegar vel liggur á þeim.
Þeir frökkustu virðast jafnvel for-
vitnari um gestina en þeir eru um
fílana.
Stærstum hluta dagsins eyða fíl-
arnir í skógi vöxnum þjóðgarðinum
ásamt fílahirðunum. Þar rölta þeir
um, éta lauf og gras og leika sér.
Þegar kálfarnir ná þriggja ára
aldri eru þeir fluttir í Tsavo-þjóð-
garðinn í Suður-Kenía. Þar fær
almenningur ekki lengur að heim-
sækja fílana, heldur fá þeir aðeins
að umgangast fílahirðana.
Í Tsavo hitta þeir svo í fyrsta
skipti villta fíla. Ólíkt mörgum
öðrum dýrategundum eru fílar for-
vitnir um fíla sem ekki eru í þeirra
hópi, og í mörgum tilvikum eru þeir
meira en tilbúnir að vingast við nýja
fíla og taka við þeim í sinn hóp.
Eignast vini og taka stökkið
Hjá fílunum munaðarlausu tekur
nú við margra ára ferli þar sem
þeir aðlagast lífinu í þjóðgarðinum
á daginn, en sofa í skýlum á næturn-
ar. Smátt og smátt fara þeir að gista
úti á næturnar, og eignast vini í fíla-
hjörðunum í nágrenninu.
Á endanum ákveða fílarnir svo
að taka stökkið og ganga til liðs við
ákjósanlega fílahjörð, oft í kringum
tíu ára aldurinn, þótt það sé afar
misjafnt eftir einstaklingum.
Yfir 100 fílar hafa fengið nýtt líf
með þessum hætti á þeim tæplega
þremur áratugum sem munaðar-
leysingjahælið hefur verið starf-
rækt. Starfsfólkið er sérlega stolt
af þeim kúm sem hafa þegar eign-
ast afkvæmi í þjóðgarðinum, og
sérstaklega þó þeim sem leiða í dag
sína eigin fílahjörð.
Fílarnir gleyma samt engu, og
flestir þeirra sem ólust upp meðal
mannfólksins líta í heimsókn á
nokkurra ára fresti til að kanna
hvernig fílahirðarnir sem
gengu þeim í móðurstað
hafa það.
Nýtt líf fyrir munaðarlausa risa
Yfir 100 fílar eiga sérstöku munaðarleysingjahæli, sem starfrækt er í Kenía, líf sitt að launa. Yngstu kálfarnir komu þangað ný-
fæddir og margir sem þangað koma hafa misst foreldra sína á sviplegan hátt. Brjánn Jónasson heimsótti þessa stærstu munaðar-
leysingja í heimi og fræddist um hvernig þeim er hjálpað til að verða óháðir mönnum og finna sér sína eigin fílahjörð.
NÁIÐ SAMBAND Fílskálfarnir mynda náið samband við fílahirðana, sem sinna skjólstæðingum sínum allan sólarhringinn. Hver kálfur sefur með einum fílahirði á hverri nóttu, og deginum eyða þeir á rölti um þjóðgarð-
inn með þessum mannlegu fjölskyldumeðlimum sínum. FRÉTTABLAÐIÐ/BRJÁNN
LEIKGLEÐI Kálfarnir kæla sig niður í drullubaði eftir mjólkursopann. Þeir nota auð-
vitað tækifærið til að leika sér, enda fátt skemmtilegra en að sulla í drullu. Leirinn er
fílunum nauðsynlegur, þar sem hann ver húð þeirra fyrir sólbruna og skordýrum.
Þrátt fyrir að bann með verslun á fílabeini hafi verið við
lýði frá árinu 1990 drepa veiðiþjófar árlega fjölda fíla
til þess eins að skera úr þeim tennurnar. Eftirspurnin eftir
fílabeini á svörtum markaði er ótrúlega mikil á heimsvísu,
þótt hún sé langsamlega mest í Kína og Japan.
Augljóst er að veiðar á fílum gengu mjög nærri stofninum
áður en veiðibanninu var komið á. Engar áreiðanlegar tölur eru til
yfir fjölda fíla í Afríku allri, en stofninn hefur heldur verið að braggast á
síðustu áratugum.
Veiðiþjófar á höttunum eftir fílabeini eru ekki þeir einu sem vilja fíla
feiga. Bændur í Kenía, eins og víðar í Afríku, eiga það einnig til að drepa
fíla sem fara yfir á land þeirra. Fullorðinn fíll étur um 300 kíló af gróðri á
dag, og því vægast sagt óheppilegt fyrir lítið bændasamfélag að fá fílahjörð
í heimsókn.
Þegar fullorðnir fílar eru drepnir eiga kálfar þeirra undir tveggja ára aldri
enga möguleika á að lifa af í náttúrunni. Ef óstálpaður kálfur fær ekki mjólk
getur hann dáið á einum sólarhring. Því þurfa dýraverndunarsinnar að hafa
hraðar hendur þegar fréttist af foreldralausum fílum einhvers staðar í Kenía.
Þó að mörgum munaðarlausum fílum sé bjargað með þessum hætti
er aldrei hægt að bjarga þeim öllum. Sumir neita að drekka mjólk úr pela
meðan aðrir virðast nærast, en eru í svo miklu uppnámi eftir móðurmissinn
að þeir drepast fljótlega eftir komuna á munaðarleysingjahælið.
FÍLABEINIÐ EFTIRSÓTT Á SVÖRTUM MARKAÐI
■ HÆGT AÐ FÓSTRA FÍL
Dýraverndunarsjóðurinn sem
rekur munaðarleysingjahælið fyrir
fílsungana í Kenía býður þeim sem
vilja styrkja starfsemina að fóstra
fíl. Lágmarksstuðningur er 50
Bandaríkjadalir á ári. Nánari upp-
lýsingar má finna á vef samtakanna,
sheldrickwildlifetrust.org.