Ný saga - 01.01.1990, Page 17

Ný saga - 01.01.1990, Page 17
Þór Whitehead HVERS VEGNA HERNÁMU BRETAR ÍSLAND? Ijúlí 1939, tæpum tveim mánuðum áður en síðari heimsstyrjöldin hófst, kannaði breska herráðið, hvort Bretum gæti verið gagn í herstöðvum á Islandi í ófriði. Niðurstaðan var ótvíræð: Sára- lítil þörf var talin á slíkri að- stöðu vegna þess, að breski flotinn og flugherinn réðu yfir nægum bækistöðvum á Bret- landseyjum norðanverðum.' Þaðan átti að vera unnt að verja samgönguleiðir á Norð- ur-Atlantshafi og halda þýska ofansjávarflotanum í skefjum með hafnbanni. Þetta hafði reynslan af ófriðnum 1914-18 kennt Bretum og þeir höguðu sjóhernaðaráætlunum sínum samkvæmt því. Hafnbannslín- an skyldi á ný dregin á milli Bretlandseyja og Noregs til að halda þýska flotanum í herkví í Norðursjó og Eystrasalti. Yfir þessum hluta hafnbannslín- unnar á mótum Norðursjávar og Atlantshafs mátti nú beita flugvélum til eftirlits, svo að ætla mátti, að Þjóðverjum mundi veitast enn erfiðara en í fyrra stríði að sleppa inn í út- hafið um þetta forhlið þess. Á Scapa Flow á Orkneyjum skyldi meginflotinn breski (Home Fleet) hafa aðsetur sitt og skerast umsvifalaust í leik- inn, ef sæist til þýskra skipa á siglingu út úr Norðursjó. Hafnbannslínan skyldi síðan dregin norður á bóginn um sundin á milli Hjaltlands, Fær- eyja, íslands og Grænlands. Slyppu þýsk árásarskip út um forhliðið á milli Bretlandeyja og Noregs, þá átti gæsluflot- inn (Northern Patrol) á sund- unum nyrðra að verða þeirra var og kveðja meginflotann sér til hjálpar. Norðurgæslan hafði og mikilvægu hlutverki að gegna við að stöðva sigl- ingar þýskra kaupskipa til og frá Þýskalandi. Þegar þörf krafðist, var unnt að styrkja hana með því að senda lang- drægar flugvélar til eftirlits allt undir suð-austurströnd ís- lands.2 Aðstaða í landinu sjálfu virtist með öllu óþörf, ef þess- ar áætlanir stóðust. í september 1939 skall styrj- öld á, breski flotinn hratt áætl- unum sínum í framkvæmd, en árangurinn varð ekki jafn- ágætur og menn höfðu ætlað í Lundúnum. Sjóhernaður tók ekki sömu stefnu og í fyrra stríði. Þá hafði þýski ofansjáv- arflotinn búist til að heyja eina úrslitaorrustu við hinn breska, en aldrei gefist tækifæri til þess. Eftir orrustuna við Jót- landssíðu 1916 hafði megin- flotinn þýski því að mestu leg- ið aðgerðalaus í höfn, en látið kafbátum eftir að herja á sam- gönguleiðir Bandamanna. Nú hafði þýski ofansjávarflotinn aðeins brot af herskipastyrk keisaraflotans, en þeim mun áræðnari var hann við hernað á Atlantshafi. Á fyrstu mánuð- um stríðsins tókst jafnvel stærstu herskipum þeirra að sigla óséðum út úr Norðursjó og snúa heim aftur úr víking. Mörgum þýskum kaupförum tókst einnig að smjúga fram hjá bresku Norðurgæslunni og komast til hafnar í Þýskalandi með því að þræða norska landhelgi suður á bóginn. Aðalleið þessara skipa lá um Grænlandshaf, enda voru veð- urskilyrði þeim jafnan hag- stæðust þar og engin leið fyrir Breta að kanna þetta hafsvæði úr lofti.3 SJÓNIRBREIA BEINASI AÐ ÍSLANDI Eftir tveggja mánaða reynslu af sjóhernaði haustið 1939 var Bretum ljóst, að þeir þurftu að styrkja Norðurgæslu sína bæði í lofti og á legi. Öfugt við það, sem herráðið hafði ætlað fyrir stríð, höfðu flota- og flug- bækistöðvar á norðanverðum Bretlandseyjum ekki komið að því gagni, sem menn höfðu vænst. Eftirlit flughersins á niilli Hjaltlands og Noregs hafði reynst ótryggt bæði vegna veðurs og skorts á langdrægum flugvélum. Sam- tímis hafði það komið niður á Bretum, hve langt bækistöðv- ar þeirra voru frá nyrsta hluta eftirlitssvæðisins á milli Fær- eyja, íslands og Grænlands. Til að auka úthald breska gæsluflotans og stunda reglu- legt eftirlit úr lofti á norður- slóðum, þurftu Bretar að koma sér þar upp bækistöð. í flotastjórninni í Lundúnum beindust sjónir manna því að landinu, sem herráðið hafði áður talið hafa næsta takmark- að hernaðargildi. Um þessar mundir, í nóvember 1939, var á sveimi orðrómur um það, að Þjóðverjar kynnu brátt að her- nema Danmörku. Hugsuðu breskir sjóliðsforingjar sér gott til glóðarinnar og vonuðust til að Bretar gætu notfært sér innrás í Danmörku til að verða sér úti um flug- og flotabækistöðvar á íslandi með samningnum eða her- valdi. Þannig mætti styrkja eft- irlit breska flotans í norður- höfum.'1 Þótt Bretum þætti nóg um athafnasemi þýskra herskipa á Atlantshafi, var flotastjórnin í Berlín ekki ánægð með sinn hlut. Allt frá lokum fyrri heimsstyrjaldar höfðu þýskir sjóliðsforingjar reynt að skýra og skilgreina, hvað valdið hefði óförum keisaraflotans 1914-18. Margt var þar tínt til, en mestu varðaði þó sú skýr- ing, að röng herstjórnarlist og landfræðilegar ástæður hefðu ráðið því hvernig fór. Ætti að sigrast á sjóveldi Breta og Frakka, þyrfti að halda uppi öflugum hernaði gegn sam- gönguleiðum þeirra á Atlants- Til aö auka úthald breska gæsluflotans og stunda reglulegt eftirlit úr lofti á norðurslóðum, þurftu Bretar að koma sér þar upp bækistöð. 15
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108

x

Ný saga

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.