Ný saga - 01.01.1990, Page 28

GUÐMUNDUR J. GUÐMUNDSSON
um sem eru með baglinum og
myndunum í henni. Hann
vísar því alfarið á bug að bag-
allinn geti verið íslenskur og
segir að ekkert í íslenskri
myndlist bendi til þess að ís-
lendingar hafi haft á að skipa
listamönnum sem voru færir
um að skera út listaverk á
borð við Digbybagalinn. Til
að gera svona glæsilegt Iista-
verk hefði þurft að vera við
lýði gömul verkstæðishefð því
slíkur útskurður krefjist mikill-
ar tæknilegrar kunnáttu. Slíku
hafi ekki verið til að dreifa á
íslandi.10
Þessi kenning Bergs er að
sjálfsögðu út í hött. Það er
kunnara en frá þurfi segja að
íslendingar höfðu snemma á
að skipa hinum ágætustu lista-
mönnum sem unnu m.a. í
bein og má þar nefna sem
dæmi hina frábæru listakonu
Margréti hina högu sem lík-
lega hefur skorið út bagalinn
sem fannst í grafþró Páls bisk-
ups Jónssonar og bagal Jóns
biskup smyrils sem fannst í
gröf hans í Grænlandi. Einnig
er vitað að Margrét skar út
bagal sem Páll biskup gaf Þóri
erkibiskupi í Niðarósi og þótti
hin mesta gersemi." Frá síðari
tímum má svo nefna íslensku
drykkjarhornin sem eru unnin
úr beini og þykja mikil lista-
verk. Hvað tækni og verk-
mennt áhrærir er ekkert sem
útilokar að bagallinn sé ís-
lenskur.
Til að kenning Bergs stand-
ist verður að gera ráð fyrir að
skurðlistarhefð íslendinga hafi
rofnað á síðari hluta 13. aldar
og ekki komið upp aftur fyrr
en á síðari hluta 15. aldar.
Einnig verður mjög erfitt að
skýra líkindin sem eru með
útskurðinum á baglinum og
handritalýsingunum nema
náttúrlega ef menn gera ráð
fyrir því að íslensku handritin
séu endurskin af nú glötuðum
norskum fyrirmyndum.
GETGÁTUR OG
VANGAVELTU R
En þetta segir okkur Iítið um
hvaðan bagallinn er. Liklegt
er þó að hann sé annað hvort
úr eigu Hólakirkju eða Skál-
holtskirkju. Bagallinn er það
mikið listaverk að hann hefur
tæplega verið í eigu einhvers
af klaustrunum.12 Vitað er að
Hólakirkja átti nokkra bagla.
Á síðari hluta 14. aldar átti
hún þrjá tannbagla og einn úr
kopar'3 en þegar Jón Arason
tekur við stólnum árið 1525
eru taldir upp tveir tannbaglar
og einn úr kopar en síðan er
getið um eina bagalstöng með
tönn silfurbúna.14 Eftir sið-
breytingu er getið um einn
tannbagal í eigu kirkjunnar og
annan úr kopar15 og árið 1569
er aðeins talað um einn bagal
írskan.16 Allar heimildir um
bagla Skálholtskirkju eru týnd-
ar, hafa líklega glatast í hinum
miklu brunum sem grisjuðu
skjalasafn staðarins.
Ekki er heldur mikla hjálp
að fá frá Englandi. í bréfi til
mín frá hr. Wingfield Digby
segir hann að samkvæmt
sögnum sem varðveist hafa
mann fram af manni í Digby-
fjölskyldunni komist bagallinn
í eigu fjölskyldunnar á 17. öld
á írlandi en hvernig hann
barst þangað eða hvenær er
ekki vitað.17 í sannleika sagt
er ég dálitið vantrúaður á
þessa sögn en nánar um það
síðar. Það er kunnara en frá
þurfi að segja að oft á tíðum
er írlandi og íslandi ruglað
saman. Illa skrifað r eða c
getur hjálpað mörgum errori-
bus á gang.
Ef við göngum út frá því að
sagnir þær sem varðveist hafa
í Digbyfjölskyldunni séu rétt-
ar, hefur bagallinn að öllum
líkindum borist til írlands
skömmu eftir siðbreytingu. Sá
möguleiki er vissulega fyrir
hendi að einhverjir þeirra
norðanmanna sem drápu
Kristján skrifara og félaga
hans og flúðu síðan til Eng-
Þessi kenning Bergs
er aö sjálfsögöu út í
hött.
Hvaö tækni og verk-
mennt áhrærir er ekk-
ert sem útilokar aö
bagallinn sé íslenskur.
lands hafi tekið bagalinn með
sér og hann síðan borist til ír-
lands. Einnig gætu enskir c
kaup- og fiskimenn sem
stunduðu íslandsmið á þess-
um árum hafa komist yfir
hann og haft með sér úr landi
en síðustu bækisstöðvum
þeirra í Vestmannaeyjum var
eytt árið 1558. Um þetta leyti
var Hinrik VIII. að styrkja
stöðu sína á Eyjunni grænu og
vel má vera að þeim sem
misstu aðstöðu sína á íslandi,
meðal annars vegna samninga
Dana og Englendinga, hafi
verið bættur skaðinn með að-
stöðu á Irlandi og þannig hafi
bagallinn lent þar.
Um miðja 17. öld stunduðu
nokkrir íslendingar verslun á
Englandi þar á meðal tveir frá
bænum Yarmouth.1" Þeir hétu
Bjarni Hallgrímsson og kallaði
sig Harrison og Sigurður Ingi-
mundarson sem Englendingar
kölluðu Simond Ingrum.19
Brynjólfur biskup Sveinsson
átti samskipti við þessa menn
og sendi Halldór son sinn til
Bjarna svo hann mætti for-
framast. Halldór lést í Yar-
mouht árið 1666.20 Ekki verð-
ur betur séð en þeir hafi
stundað viðskipti og verslun
hér á landi þrátt fyrir einokun-
ina. Ekki er óhugsandi að
bagallinn hafi komið til Eng-
lands með einhverjum þessara
manna.
Mér finnst þó sennilegast að
bagallinn hafi borist til Eng-
lands eða írlands með ensk-
um ferðamönnum sem hingað
lögðu leið sína á síðari hluta
18. aldar eða fyrri hluta þeirr-
ar 19. Vitað er að sumum
þeirra voru gefnir eða þá að
þeir keyptu ýmsa listmuni hér
á landi, útskurð sem og hand-
rit enda þó nokkuð af slíku til
meðal annars í Victoríu og Al-
bertssafninu í London. En
þrátt fyrir vandlega leit í flest-
um þeim bókum sem ensku-
mælandi ferðamenn á íslandi
rituðu um ævintýri sín finnst
enginn Digby í þeim hópi og
verður ekki séð að nokkur
26