Ný saga - 01.01.1990, Síða 87

Gunnar Karlsson
Vísindaleg list
eóa listræn vísindi
Líklega mætti færa sæmi-
leg rök að því að öll list
væri í raun og veru vís-
indi. Hún er könnun á nýjum
leiðum til tjáningar, túlkun á
veruleika, ný sýn á mannlíf og
umhverfi þess. Sömuleiðis
mætti halda því fram að öll
vísindi væru list. Frumleg
hugsun er í eðli sínu falleg;
j:>að er yndi og nautn að skapa
hana og skilja. Stærðfræðingar
segja að snjöll lausn á þeirra
sviði orki svipað og ljóð.
Svona leikur að því að teygja
hugtök getur verið skemmti-
legur og fróðlegur, en sjaldan
er hægt að nota niðurstöðuna
til nokkurs eftir að henni er
náð. Það er að miklu leyti
komið undir venjum hvernig
við skipum viðfangsefnum
okkar niður í flokka, og þarf
mikið til svo að það sé ómaks-
ins vert að breyta slíkum venj-
um í alvöru. Við erum vön að
telja sagnfræði til vísinda frek-
ar en lista, og ég sé ekki á-
stæðu til að hrófla við því.
Á hinn bóginn held ég að
sagnfræði eigi margt sameigin-
legt með listum, og þeim
skyldleika sé að jafnaði ekki
gefinn sá gaumur sem hann
verðskuldar. Bandaríski
kennslufræðingurinn Elliot W.
Eisner hefur varpað nýju ljósi
á sína grein með jwí að halda
því fram að kennsla sé í eðli
sínu listgrein. Eitthvað hlið-
stætt er fróölegt að gera við
sagnfræði stöku sinnum, án
jiess að jiað leiöi til jíess aö
við flytjum háskólanám í sagn-
fræði í Listaháskóla íslands
þegar hann kemst á stofn.
Samnefnari sagnfræði og
lista er einkum sá aö bæði við-
fangsefnin eru í eðli sínu al-
joýöleg. Þau verða ekki notuð
á neinn tæknilegan hátt af sér-
fræðingum eins og niðurstöð-
ur eðlisfræöi, jarðfræði eða
hagfræði. Þaö eina sem hægt
er að gera við sögu og lista-
verk er að njóta þeirra og láta
þau opna augu sín á nýjan
hátt fyrir lífinu og tilverunni.
Ef sagnfræöingar stefna að
einhverju marki með iðju sinni
er það ekkert annað en að
segja almenningi sögu, honum
til fróðleiks og skemmtunar.
Margir sagnfræðingar segjast
skrifa sögu sögunnar vegna.
Það er gott og gilt markmið
svo langt sem það nær; í því
felst krafa um rannsóknarfrelsi
sem auðvitað er nauðsynlegt
eins og frelsi listamanna til að
ákveða sjálfir hvers konar list
þeir skapa. En betur að gætt
held ég að þetta markmið sé í
rauninni tæki en ekki takmark.
Ástæðan er þessi: Óhemju-
magn af efnisatriðum liggur
allt að því Ijóst fyrir í heimild-
um sagnfræðinga. Þar á ég
ekki bara við einstaklings-
bundin atriöi. Það væri lil
dæmis fyrirhafnarlítið hægt að
moka upþ takmarkalausum ó-
grynnum af tölfræðilegum nið-
urstöðum: fjölda nautgripa á
býli frá ári til árs, fjölda naut-
gripa miðað við fjölda sauð-
fjár, miðað við fjölda geita,
hrossa, barna, báta og svo
framvegis, allt frá ári til árs.
Mikiö af iðju sagnfræðinga
felst í því að hafna mögulegri
sögu. Ef viö j^ykjumst bara
skrifa sögu sögunnar vegna og
viljum ekki nota hana til neins,
þá höfum við engan mæli-
kvarða á hvað viö eigum að
velja og hverju að hafna, og
þá er kannski nærtækast að
birta heimildirnar sem mest
eins og þær koma fyrir. Þannig
er fljótlegast að framleiða
sögu, en um leið gera sagn-
fræöingar sig óþarfa. Því verö-
um við að eiga okkur hug-
mynd um viðtakendur og
skrifa fyrir þá, ef við viljum
vera til.
Nú verð ég að taka þrennt
fram til aö foröast misskilning.
Fyrst er það að markmiðið að
skrifa fyrir almenning er ekki
það sama og að skrifa alltaf
það sem flestir vilja lesa. í
sagnfræði er flókin afstaða
milli vinsælda og ágætis, og
það á greinin vissulega sam-
eiginlegt með listum. Á báðum
sviðum á það við að líf grein-
anna er komið undir því að
menn prófi sig áfram með nýj-
ungar, eins þótt þeim sé illa
tekið af flestum.
í öðru lagi er langt í frá
nauðsynlegt að allir sagnfræð-
ingar skrifi alltaf fyrir almenn-
ing. Þeir skrifa óhjákvæmilega
mikið fyrir aðra sagnfræðinga,
sem kannski skrifa aftur fyrir
aðra sagnfræðinga sem skrifa
svo kannski fyrir almenning.
Saga veröur til í samfélagi
fræðimanna; hún er ekki ein-
staklingsiðja. Þó held ég að
frumrannsóknirnar yrðu árang-
ursríkari ef menn hugsuðu
meira um það, strax þá, hvað
kunni að nýtast í alj^ýðlega
sögu. Og skilyrðislaust eiga
allir sagnfræðingar að læra að
skrifa alþýðusögu engu síður
en að rannsaka.
Loks verö ég að taka fram
að saga fyrir almenning þarf
ekkert endilega að vera
skemmtileg í venjulegri merk-
ingu; hún þarf ekki nauðsyn-
lega aö vera fyndin, skrifuð af
mælsku eða á fallegu máli.
Það er umfram allt hugsunin í
sögu sem gefur henni gildi, og
hugsun má setja fram á afar
margvíslegan hátt. Að sumu
leyti er sagn- fræði líkust nytja-
listum, til dæmis arkitektúr.
Oft fer best á að fegurð henn-
ar sé svo yfirlætislaus að fólk
veiti henni enga athygli að
staðaldri.
Engu að síður er það rétt að
tungumálið skiptir miklu þegar
saga er skrifuð. Málið er efni
skrifaðrar sögu, eins og skáld-
skapar, ekki búningur hennar,
og margt reynist vera sameig-
inlegt með sagnfræðilegri rit-
Samnefnari sagn-
fræöi og lista er eink-
um sá aö bæði viö-
fangsefnin eru i eöli
sínu alþýöleg. Þau
verða ekki notuö á
neinn tæknilegan hátt
af sérfræöingum eins
og niðurstööur eölis-
fræði, jaröfræði eöa
hagfræöi.
85